Surroi: Në bashkëbisedim me Rron Gjinovcin, figurë publike, aktivist, të cilin nuk duhet shumë për ta përshkruar në aktivizmin e tij, tash u kthehet prapë studimeve master në katër universitete në botë dhe para se të niset në rrugë e fillojmë këtë bashkëbisedim.
Mirë se vjen! Mirëmbrëma Rron!
Gjinovci: Mirëmbrëma! Faleminderit që më keni ftu!
Surroi: Manifesti Komunist, i cili përkthehet në anglisht dërgohet në Indi prej Filan Fistekut dhe shndërrohet në një punim, i cili duhet të marrë kredita për master në studime. Autori Filan Fisteku është një personalitet i Kosovës, të cilin e njohim unë e ti, ai s’ka dashtë ende të prezantohet, i paguan tetëdhjetë dollarë a euro, nuk e di saktësisht, atje në atë revistën indiane, ata ia botojnë të atillë çfarë është dhe kjo shërben pastaj për të organizu demonstrata kundër, protesta kundër rektorit të atëhershëm, Ibrahim Gashi.
Ti më fton, dalim në protestë me disa njerëz, të cilët i njohim, personalitete publike, dalim Blerta, unë, plot njerëz të tjerë dhe këtu fillon aktivizmi yt në një formë tjetër. Vite më parë, më duket aktivizmi yt është shënuar me sulmin me ngjyrë ndaj rektorit të atëhershëm. Rron Gjinovci, në këtë angazhim kritik prej universiteti, ku jemi?
Gjinovci: Universiteti sot dhe universitetet publike sot janë shumë më mirë sesa që janë kânë prej kur unë e kam gjuajtë rektorin me ngjyrë që u kânë një aksion që kena mendu që duhet patjetër m’u bâ, për shkak se situata, si me thonë, e korrupsionit në universitet, ka pasë deterioru në gjana të tipit kur rektori e ka marrë dhe ka nënshkrua, në emër të zyrtarit të thesarit, për me pagu djalin e vet, ia ka pagu do mbinorma.
Ka qenë qaq problematike se edhe vëmendja e medias nuk ka ekzistu si tash për universitetet, për ma tepër në atë kohë Universiteti u përdor kështu si njëfarë storie mitike. Me të drejtë, sepse Universiteti i Prishtinës lidhet me krejt zhvillimet në Kosovë, domethënë na çkado që kena pá të mirë në Kosovë, e kena pá mbasi ka ardhë Universiteti i Prishtinës.
Mbas luftës, kur ka fillu mu keqpërdor masivisht, edhe pse para qasaj gjeneratës teme ka pasë aktivista, Shkëlzen Gashi, Glauk Konjufca, me lëvizjen “Tjetërqysh”, megjithatë vëmendja e mediave disi s’u kânë në vitet 2009-2010-2011, nuk u kânë aty për Universitetin. Edhe Universiteti u keqpërdorke në mënyrë masive dhe u përdorke si tempulli i dijes, mbajshin fjalime, organizime edhe aty...
Surroi: U keqpërdorte prej kujt?
Gjinovci: Prej politikanëve të asaj kohe, po në atë kohë e kontrollojke PDK-ja, ndonëse, na e patëm vërejt në atë kohë që kushdo që po e merr pushtetin, pak përpara po e merr drejtimin e Universitetit. Edhe na vendosëm me e gjujtë rektorin me ngjyrë. Mbas nja tre vjetëve... në fillim njerëzve nuk iu pëlqei çka bâna unë, mbas nja tre vjetëve e mbaj mend që u pata ftu në KTV, në “Rubikon”, edhe u prezantova si personi që e ka ditë çka po ndodh. Kjo ishte mbas arrestimit të 11 vetave për shitblerje të notave.
Mandej, prapë e kemi pasë një pauzë edhe Filan Fisteku e bën aksionin fantastik edhe qaty, si me thanë, për herë të parë kam fillu me mendu që aksioni mundet me kânë edhe ndryshe.
Surroi: Atëherë kur ishim në protestë, rektori i atëhershëm i Universitetit i pati botuar sa... nja katër-pesë punime në atë...
Gjinovci: ...ai i ka pasë katër. Ky ka qenë i pesti. Ky ka qenë bashkautor. Punimi ka qenë diçka për minierat.
Surroi: Që s’ka pas lidhje me ...
Gjinovci: Ky është historian në Departament të Shkencave Politike. Edhe ky e kishte edhe një punim. Ai punimi, me sa mbaj mend, i ka pasë tetë faqe, e pesë kanë qenë me fotografi. Edhe personi që e ka bâ Manifestin e Partisë Komuniste e ka bâ emrin Filan Fisteku, autori, edhe aty e ka ndërru pak klasën, i ka përdorë to “keywords”, i ka kthy në mineralet, minierat e kështu sa me e mashtru revistën dhe me ate u dëshmu që punimin me të cilin rektori don me u bâ profesor i rregullt, profesor ordinar, është një punim që është botu në një revistë mashtruese edhe filloi hallakama...
Surroi: Po ky nuk ka qenë i vetmi ndoshta, apo jo?
Gjinovci: Jo, absolutisht. Na në atë kohë, nuk është që kena ditë shumë për këtë fushë. Çka është shumë interesante, është që përfundon me “photo of the day”: është një aktiviste me sprej lotsjellës, edhe na tue i qit qumësht në sy dhe është krejt, lotët e bardhë i duken dhe nëse s’gaboj “The Guardian” e ka pasë “Photo of the day” prej protestave në Kosovë, për “Academic integrity”, për integritet akademik. Me këqyrë prej jashtë, Kosova u dukke një vend i jashtëzakonshëm, ku po protestohet për integritet akademik, a na s’kishim sende bazike në universitet.
Surroi: Megjithatë ka qenë protestë për integritet.
Gjinovci: Megjithatë ka qenë protestë për integritetin akademik, po unë mendoj që kështu, pse mori përkrahje prej njerëzve kanë qenë dy momente: e para, se Universiteti në atë kohë ka qenë kusur i koalicionit mes AKR-së dhe PDK-së, nëse ju kujtohet. Domethënë AKR-së nuk kanë mujt me ia dhanë një ministri, ia kanë dhanë Universitetin.
Edhe Ibrahim Gashi, si zyrtar i AKR-së, në atë kohë, u bâ rektor
Surroi: Universiteti si kusur
Gjinovci: ...po si kusur. Edhe qytetarëve ju ka pasë ardhë te hunda. Edhe e dyta është që policia ka reagu shumë keq. E mbaj mend që na ka arrestu...
Surroi: ...ke qenë ti, Yll Hoxha, Ilir Deda..., këtë e kanë pasë organizuar aktivistët e SKV-së dhe Klubi Politik i Studentëve, edhe një grup tjetër i studentëve, na ju kena ndihmu, natyrisht që kena pas më shumë qasje në media. Për shembull unë ju kam ftu juve se kam mendu shumë është me rëndësi njerëzit që kanë qenë kritikë përgjatë krejt viteve me kânë aty në protestë për shkak se duhet me kallxu edhe në njëfarë tradite të këtij angazhimi edhe kur policia na arrestojke, unë nuk u pata arrestu atëherë, por të tjerët, e mbaj në mend që nana jeme, e cila ish mësu me na pa tue arrestu, qajke, thojke se po më duket sikur në kohën e Millosheviqit. Edhe e kam përshtypjen që ky sentimenti, çka me thënë, qekjo trauma e periudhës së Millosheviqit, ku janë rreh studentët, që janë arrestu në mënyrë tepër të dhunshme, i ka nxitë qytetarët me reagu edhe më shumë edhe masandej u patëm bâ shumë veta.
Surroi: Ka pasur edhe njëfarë ndjeshmërie të pushtetit që nuk donin ta çonin deri në atë pikë, edhe ata kanë qenë të vetëdijshëm, edhe policia besoj ka qenë e vetëdijshme.
Gjinovci: Edhe policia ka qenë e vetëdijshme, po një problem që e ka pasë, gjithë, policia në Universitet, është që kurrë nuk kam kuptu pse ka vepru me arrestime dhe me largim me sprej e me gaz lotsjellës, sepse na nuk është që kena pas çka me bâ aty. Na jena mbledh në kampus edhe shumica kena qenë studenta, domethënë është shumë absurde me dalë m’i heqë studentat në kampus... leni le të lodhen tue protestu.
Surroi: Në njëfarë forme ju paska ndihmuar atëherë policia.
Gjinovci: Po, policia ka ndihmu. Policia ka ndihmu në secilën situatë. E kjo ka qenë domethënë për punime në revista të dyshimta, domethënë krejt kauza fillestare në 2014-n.
Surroi: Kjo ka qenë hapja e derës, faktikisht, te problemi.
Gjinovci: Sepse për herë të parë, na si aktivista edhe e fituam një betejë, është ajo vetë dorëheqja dhe mbaj mend në atë kohë ka qenë edhe nëse s’gaboj, ose në Libi ose në Siri, më shumë në Libi ka shansa, Gadafi ka pasë thanë s’jap dorëheqje, mandej e ngrehshin zhag.
Edhe kur na thanë neve “ka thanë rektori që s’jep dorëheqje”, na thamë kanë thanë do-do tjerë qeshtu si ky... 10 ditë, mendoj, ka zgjatë me protesta, derisa ai ka japë dorëheqje. Edhe kjo u kânë jashtëzakonisht, kështu, fitore simbolike shumë e madhe.
Mandej ka ardhë Ramadan Zejnullahu. Ramadan Zejnullahu ka qenë një burrë fantastik në këtë punë, na prapë kemi protestu...
Surroi: ... edhe ekspert i fushës së vet...
Gjinovci: ...pikërisht, në matematikë. Edhe mandej ai ka pasë shumë sfida, ju e mbani në mend, kena dalë bashkë, disa herë në mbrojtje të rektorit, “Me rektorin” e kemi pasë atë banerin dhe bëjshim marshe, ndërkohë që ate e pengojshin veteranët, në atë kohë u bajshin, përmes listave të fëmijëve të veteranëve, shiteshin vendin nëpër Fakultet të Mjekësisë, e kështu kuota... ka pasë lloj-lloj problemesh, po si me thonë, prej aty e tutje u modernizu kauza për cilësinë në Universitet.
Domethënë, na përpara e kemi pasë me e pasë Universitetin, mandej me na i çliru hapësirat, mandej mos me pasë korrupsion e vjedhje, e dikur fillum me hy në epokën të cilën jena tu e jetu, që është me folë për revista, për indeksime, për gjëra që janë më komplekse. E sot, kur e mendoj prej atëherë, na jena jashtëzakonisht shumë mirë.
Surroi: Po edhe mbërritët në një pikë, ku patët thanë që gjysma e mësimdhënësve më duket, ka qenë bash gjysma, nuk e meritojnë thirrjen të cilën e kanë...
Gjinovci: Kjo ka qenë gjysma e drejtuesve. Në vitin 2017, më 15 shkurt, unë e pata themelu ORCA-n bashkë me shokët e mi, e në 2016, në dhjetor kemi fillu me punu
Surroi: ORCA ka qenë organizata...
Gjinovci: Organizata për rritjen e cilësisë në arsim tash me të kallxu të drejtën, jam inspiruar prej Organizatës për Çlirimin e Palestinës, në atë kohë edhe dojsha diçka me pasë “Organizata për çlirimin e Universitetit”, ish shumë patetike, mandej e mendova ORCA, se orka është edhe ajo balena bardhezi e cila i mbyt peshkaqenët edhe këtë peshkaqen, na jemi balena e mirë, që e ka atë reputacionin e mirë, po megjithatë është agresive dhe pa kompromis. Edhe dul qashtu, me 15 shkurt e bânim raportin e parë ku thamë që gjysma e stafit drejtues të UP-së nuk e justifikon titullin e tyre akademik pra, ishin si Ibrahim Gashi, pak a shumë, dhe ishte e freskët, kish ndodhë dy-tre vjet përpara, thojshim që Ibrahim Gasha ka plot.
Luan Shllaku e ka mbështetur ORCA-n atë kohë me projekt dhe pas kësaj ai u entuziazmu shumë, na dha një projekt hala ma të madh që na me mujt me hulumtu krejt stafin e UP-së edhe e mbaj në mend, në atë kohë ka qenë ministër Shyqyri Bytyqi prej “Nismës”, edhe unë pata kërku takim në zyrë te ai, me ia kallxu rezultatin dhe i thashë që për mua është shqetësuese kur duhna me ju kallxu që 72% të stafit të UP-së nuk i justifikojnë titujt e tyre akademikë.
Edhe këtë po e kallxoj për herë të parë, ai thotë “Çka duhet me bâ na tash?”, edhe unë thom që “Ju duheni me bâ një udhëzim administrativ, ku i caktoni në cilat revista bën me botu”.
Tha: “Qysh bëhet kjo?”.
Thashë: “Na i angazhojmë ekspertët dhe draftojmë një version dhe ju mandej merreni dhe përfundojeni”.
Na e draftum, ekspertët lokalë, edhe i caktum ato platformat edhe ai m’thirr, si me thanë, shumë vonë natën dhe m’thotë që “...e kam një kërkesë, po lypin me i fut edhe tri platforma, sepse vëllai i filan politikanit është profesor në Universitet të Prizrenit dhe ai s’mundet me avancu nëse s’i ka qeto”.
Unë i thom: “Unë s’muj me ba kësi negociata”. I thirri ekspertët dhe them çka mujmë na me bâ në këtë situatë. Dhe ata thojnë që “fute edhe një klauzolë ku thuhet që në rast se punimet nga këto tri platforma ku po lypni me publiku po ashtu janë në listën e Jeffrey Beallit, që është lista e revistave të dyshimta, atëherë nuk pranohen”. Edhe ai tha: “Lema mu”, tha, “unë i bindi“.
Edhe më 1 janar të vitit 2018, ditën e parë të vitit, e kanë nënshkru atë udhëzim ku janë përcaktu platformat. Janë shtu edhe ato tri, por është shtu edhe klauzola jonë. Edhe kjo ka qenë një...
Surroi: Ishin të tria?
Gjinovci: Ishin të triat.
Surroi: Ishin të tria si të dyshimta?
Gjinovci: Kanë qenë librari edhe biblioteka, nuk kanë qenë platforma indeksuese, domethënë s’ka pasë kurrfarë kuptimi ato me qenë aty, po për sa kohë që s’ban me qenë në lista të revistave të dyshimta, për neve është goxha mirë për rrethanat e kohës.
Sot asnjë universitet publik nuk i ka më ato trija Të gjithë e kanë veç Web of Science dhe Scopus, kena folë shumë për to, po s’po dua edhe me ngarku publikun.
Sot që po flas, Agjencia e Kosovës për Akreditim e ka caktu që nëse doni me akreditu programe, profesorët e juaj duhen me pasë punime në Web of Science dhe Scopus. Tash, pavarësisht çka dojnë me bâ universitetet, ato nuk kanë leverdi me marrë profesora që s’kanë punime të mira, sepse s’mujn me i përdorë në akreditim dhe si rrjedhojë nuk mujn me akreditu.
Surroi: A vlen kjo edhe për universitetet private?
Gjinovci: Kjo vlen edhe për privatet.
Surroi: Kam pas njëfarë përshtypje, ka qenë një barsoletë e vjetër në vitet ‘80 për një fakultet të Universitetit të Prishtinës thoshin se nuk e merr diplomën veç nëse të shkel tramvaji, meqenëse Prishtina s’ka pas tramvaj, atëherë dihej që në atë fakultet gjithsesi...
Edhe unë e kam pasur gjithmonë përshtypjen, ose krijohej përshtypje për universitet private, që nuk e merr diplomën veç nëse nuk të shkel tramvaji.
Gjinovci: Adem Mikullovci ka qenë deputet në Komision për Arsim. Edhe e mbaj në mend në një takim të Komisionit për Arsim në Kuvend, tha: “Të gjithë e dinë që aty e kryen diplomën qat’her kur t’i paguan këstet”. E patën ba oferta me këste. Pat evoluu pak kjo me tramvajin.
Surroi: A është gjendja e njëjtë mendon ti?
Gjinovci: E mira është që Agjencia e Kosovës për Akreditim është fuqizu shumë dhe është tash pjesa e EQAR ku na patën përjashtu në 2019-n për shkak të ish-kryeministrit Ramush Haradinaj dhe aventurave të tij
Surroi: Cilave aventura?
Gjinovci: E pat shkarku Këshillin Shtetëror të Cilësisë, na patën përjashtu prej EQAR, prej ENQA-s, në vitin 2018, 2019 ka qenë horror. Kosova ka pasë agjencinë e vetme, në krejt Ballkanin Perëndimor të pranume në ENQA, që është asociacioni i...
Surroi: A ka pasur vërejtje kryeministri Haradinaj për integritetin akademik të këtyre njerëzve?
Gjinovci: Ka pasë vërejtje për etikën, për integritetin edhe ka pasë thënë një moment apo doni me na i ndalë shumicë prej shkolle, sepse kryeministri Haradinaj është shumë i preokupum me faktin që agjencia në atë kohë s’akreditonte programe që s’i përmbushnin kriteret.
Ka ekzistu këtu një kohë të gjatë një ide që na duhet me shku në universitet e kam një përshtypje që si popull jena të kompleksum pak me punën e Universitetit.
Surroi: Ajo ka qenë njëra çështje. Çështja tjetër ka qenë shkarkim social, domethënë momentin kur s’mundesh t’iu gjesh punë...
Gjinovci: ...m’i pasë studenta, po edhe e kena një...
Surroi: Po të kthehemi tash me Agjencinë për akreditim, gjendja është çka?
Gjinovci: Gjendja është shumë më mirë. Agjencia për Akreditim e Kosovës prapë është e vetmja që është pjesë e EQAR-it, domethënë as Serbia, as Maqedonia, as Mali i Zi, as Shqipëria, Shqipëria s’është bile kurrkah hiç, nuk i kanë agjencitë të pranume ndërkombëtarisht qysh i kena na.
Surroi: E kam një përshtypje të një dritëhije në fakt, se çdoherë flasim për universitete, për studime... jemi shumë kritikë ndaj Universitetit ose ligjërimi publik është i tillë dhe mund të jetë gjendja e këtillë, por nga ana tjetër kemi rezultate për shembull nga Fakulteti Juridik e kemi pasur këtë grupin e studentëve, të cilët kanë marrë pjesë dhe kanë marrë shpërblim ndërkombëtar...
Gjinovci: Na kena shumë edhe studente, edhe pjesëtarë të stafit akademik që janë ekselentë. Kemi për shembull Kreshnik Hotin, ka patentu, ka qenë “Fullbright Exchange”, ka punu në një institut jashtë, ai është meqë ra fjala, është kthy prej Australisë për me punu këtu. Është në fushën e mjekësisë dhe ai ka bërë një zbulim të ri, natyrisht nuk është asnjë zbulim që menjëherë shihet produkti, por është një prej hallkave në një zinxhir zbulimesh që vyen për dikur me dalë një produkt.
Kena plot profesora që kanë publiku shumë, që janë të njohun, por puna është që në krye, deri së fundmi, kanë qenë njerëzit më jokompetentë në Universitetin e Prishtinës.
Surroi: Dhe ka ndikim të thellë politik.
Gjinovci: Edhe kjo mandej po, patjetër, sepse edhe është shumë interesant që ndikimi politik nuk është kështu veç prej partisë, por është grupet mbrenda partisë, kur nuk është, për shembull, mundet me kanë PDK-ja, janë dy veta të PDK-së, në UP, nëse është PDK-ja në pushtet, ata e çojnë luftë të tmerrshme me njëri-tjetrin. E njëjta vlen për Vetëvendosjen tash...
Surroi: Por ekziston një kohezion mes partive politike, di për shembull, për Fakultetin e Arteve që ndonëse kanë qenë të konfrontuara, për shembull, disa prej partive politike, ato merren vesh mes veti, kur duhet t’i rehatojnë njerëzit e vet.
Gjinovci: E kena rastin fantastik, Bujar Dugolli e Ardian Kastrati, deputet i PDK-së ka qenë, e ky ish-ministër tash është njëfarë mbështetësi i Vetëvendosjes. Këta kanë një punim, që e kanë bâ plagjiaturë bashkë, për të cilin edhe Senati ka vendosë që kanë bâ plagjiaturë.
Ndoshta edhe qiky është momenti për me kallxu prej kohës së Ibrahim Gashit sot, sot kemi një situatë ku Senati ka vendos që dikush ka bâ plagjiaturë. Nëse s’gaboj, është hera e parë në histori në universitetit që merret vendim prej Senatit që dikush ka bâ plagjiaturë. Ndëshkimi mandej është qesharak, është mos me mujt me i mentoru studentët nja dy vjet. Kurrgjë hiç.
Surroi: Ajo është edhe vepër penale.
Gjinovci: Po, është edhe vepër penale, po kur kemi provu na me ngritë te prokurorët, prokurorët s’e kanë, s’e kuptojnë që s’e kuptojnë hiç punën e vjedhjes akademike.
Surroi: Kjo e zgjeron problemin, sepse nëse Senati konstaton se ka pasur plagjiaturë, nëse Senati në të njëjtën kohë e ndëshkon kështu, Senati në njëfarë forme e legjitimon plagjiatorin si të tillë, dhe kjo shndërrohet pastaj në pranueshmëri sociale të një fenomeni të tillë.
Gjinovci: Kjo ka qenë arsyeja pse na e kemi bâ ankesën dhe hala na tue prit përgjigje, po për shembull, në Kosovë, në Universitet të Prishtinës, për një ankesë pritet një deri dy vjet. Qikjo u kon argumentimi ynë që çka ashtu kjo është ftesë me bâ plagjiaturë...
Surroi: E ju sa vjet jeni duke pritur?
Gjinovci: Për qëtë rast, ky është qe tri vjet tue u end nëpër forma të ndryshme, herë te Senati, herë te Këshilli Drejtues. Po, qikjo është shumë problematike. Mandej, argumentimet që i kanë dhënë është për raste të tjera, për shembull, thonë që: “Na nuk mujmë me ditë çka është plagjiatura” edhe unë një herë, në një moment, një ankesë...,
Surroi: Kush na?
Gjinovci: Këshilli i Etikës, për shembull, ka thënë që ne nuk kemi kompetencë me verifiku plagjiaturën, e ka emri në Këshilli i Etikës. Për çka jeni ju aty për me fol për... për çka?
Këshilli i Etikës, nëse s’është për me evidentu plagjiaturën e dikujt, për çka është, ose të tipit që qysh definohet plagjiatura, shpesh e dëgjoni, krejt publiku e dëgjon që deri në 10% deri në 15% e lejojnë disa vende..., e përziejnë si me thanë, përdorimin e tekstit të huaj të kuotum mbrenda punimit tënd origjinal... ka vende që kanë limite, thonë 15-20%, më shumë s’guxon me pasë tekst të kuotum të autorëve të tjerë, se mandej ku po jetë origjinaliteti, kontributi yt, ama, jo pa kuotu. Asnjë fjali të vetme nuk mundesh me marrë prej dikujt pa kuotë... madje as idenë
Surroi: Pa cituar...
Gjinovci: Ka plot pa citu. Ka plot politikanë në Evropë, ka qenë një ministre e Financave në Finlandë, në Gjermani, që kanë dhënë dorëheqje për plagjiaturë edhe atje nuk është fjala që ka marrë tekstin fjalë për fjalë, por idenë, nuk e ka citu idenë për të cilën ka diskutu në tezën e vet të doktoraturës.
Na jena pak më mbrapa në këtë drejtim, po arsyeja pse jena shumë mirë, është se kur krahasohemi me vendet e rajonit, na jena shumë më mirë, që është shumë çudi, na jena më mirë se Universiteti i Tiranës, se Shkupi... ata kanë më shumë punime, se kanë traditë më të gjatë të shkencës, i kanë pasë punët ma mirë se na, e në Shqipëri për shembull s’është ashtu.
Surroi: Nëse do të vlerësosh, cilat janë tri sfida që i ka universiteti sot, universitetet, edhe publike, edhe private?
Gjinovci: Sfida numër një edhe që duhet patjetër me u marrë me te, pa shku te dy edhe tre, është sfida e teknologjisë që u avancua jashtëzakonisht shumë në dy-tre vitet e fundit.
Surroi: Ky nuk është problem veç yni.
Gjinovci: Ky është i krejt botës. Por problemi është që në krejt botën po mendohet, po flitet për te, te na s’është tue u folë fare. Parashoh që ka me pasë një krizë të madhe të botës universitare në përgjithësi, në nivel global, sepse sot aftësitë që ti i merr në universitet, mundësh me i marrë me kurse që t’i përgatitë... mundet një sillabus shumë të mirë që Chat GPT-ja, versioni i pagum me ta përgatitë, çka duhesh me mësu, cilat video me i pa, dhe cilat kapituj të librave me lexu, edhe nuk bën ai gabim të madh.
Domethënë, studimi që të kish marrë kohë tre vjet për me marrë një diplomë për një punë të caktume, sot mundet me u kry me kurse online. Për shembull, Yale edhe Harvard i kanë krejt open këto ligjëratat, domethënë janë të hapuna për publikun, dhe ti sot mundesh me i marrë dhe me i pa krejt ligjëratat tyre.
Pra, veç të vyen dikush me ta kriju një plan çfarë duhesh me..., cilat ligjërata të duhesh me i pa dhe praktikisht ta bën një kurs, një diplomim ekspres.
Surroi: Po vlera e shtuar e profesorit karshi Chat-GPT-së, domethënë, është një besueshmëri dhe ai ka krijuar, një... edhe e dyta është dimensioni njerëzor.
Gabueshmëria e Chat-GPT-së mund të jetë më e vogël, por gabueshmëria e njeriut është e atillë që ti je në interaksion të përhershëm, dhe në atë interaksion, unë s’i kisha besuar aq shumë Chat-GPT-së sa njeriut dhe përvojës së tij.
Gjinovci: As unë po... me bâ m’i thon vëllaut tem që i ka veç 25 vjet, s’i intereson aspak. Janë shumë të orientum drejt efikasitetit. Sa shpejt e kryej unë, e jo sa mësoj. Nuk e di a e dini ju, por sot fëmijët në Kosovë e kryejnë shkollën e mesme pa lexuar asnjë libër të letërsisë klasike. As autorët vendorë, për shembull Jakov Xoxën. Nuk e mbaj mend, kur e kam taku dikend që e ka lexu Jakov Xoxën.
Na e kena pasë detyrë, s’kam mujt me kry shkollën e mesme pa e lexu “Lumin e vdekur”, “Don Kishotin”... libra kështu që i konsiderojmë voluminozë, se kanë qenë mite në shkollë, ka 900 faqe, 600 faqe, pa e lexu një libër dhe s’ke mujt me kry gjimnazin “Sami Frashëri”. Unë ka vite që s’kam taku nxënës që e kanë kry gjimnazin ose cilëndo shkollë mesme në Kosovë që kanë lexu një libër.
Surroi: Edhe kjo çka do të thotë?
Gjinovci: Kjo po më jep mu të drejtë në argumentimin tim që ka me pasë krizë në arsimin e naltë për shkak se gjeneratat që po vijnë nuk janë fare të interesume mu zhvillu intelektualisht qysh e kena pasë na dikur njëfarë andrre, njëfarë... për mu u kânë, nuk je kânë cool nëse ki pare dhe orën e shtrenjtë, për mu je cool nëse din me fol për libra. Qeshtu kena mendu plot veta në gjeneratën teme, sot kjo është... këto s’e gjen... kanë ndërru vlerat, po edhe teknologjia e ka mundësu me ndërru qaj sistemi i vlerave, sepse në kohën tonë s’ke mujt me marrë ekspres dije. Tash e merr.
Surroi: Kjo është pak si me marrë sheqer për me të dhënë energji, edhe ajo energji konsumohet shpejt. Problemi i këtyre, problemi i mungesës së leximit është problem i moszhvillimit të mendimit kritik, sepse në momentin kur ti merr informatë ekspres, me Chat GPT, ajo informatë nuk ngulitet kurrkund, nuk është pjesë e produktit tënd mendor, është pjesë e algoritmeve të cilat janë zhvillu, janë pjesë e informatave, natyrisht, por ky është rreziku i brendshëm i zhvillimit të civilizimit, është rrezik shumë i madh për shoqëritë të cilat janë në zhvillim e sipër si kjo e Kosovës.
Gjinovci: Sidomos për shoqëritë që janë në zhvillim e sipër si e jona edhe problemi është që për shembull sot, kur unë e kam kry Fakultetin Filozofik, që ka qenë mjaft vonë, vitin 2019, më është dashtë m’i lexu librat, me shkru ese me dorë, etj. Edhe nuk ka pasë, nuk ka ekzistu një instrument që ka mujt me ma përmbledhë mu një libër, që ta përmbledhë korrekt, se jo veç me ta përmbledhë.
Edhe mua m’u ka dashtë, për shembull, te Antropologjia filozofike me i lexu nja shtatë romane që unë s’i kisha lexu kurrë, se kisha thanë s’kam kohë dhe unë kisha lexu diçka tjetër ma me qejf, por s’kam pasë qare, sepse s’kam mujt me kry qat provim, se provimi ka qenë i tillë që ti lexon shtatë romane, tri ese i merr vesh në ditën e provimit, për cilat romane ke me shkru, edhe ke me folë për aspektin filozofik, të antropologjisë filozofike në to, aspekte të ndryshme, edhe sot, me pas pasë Chat-GPT-në, unë i kisha bâ do përmbledhje shumë të mira, edhe me aftësitë e mia për me argumentu, e me lulu aty ka pak në tekst, unë isha nxjerrë dhe isha duk që i kam lexu ato libra, nëse kisha dashtë me pas qët motiv.
Në kohën tem s’ka ekzistu as si mundësi, po sot ekziston dhe tash duhet shumë me llogaritë ose te edukimi i gjeneratave që po vijnë sa e rëndësishme është me lexu dhe me bâ vetë punën që kërkohet prej profesorit, që është një metodë, ose me reformu komplet mënyrën çka presim prej mësimdhënies dhe prej mësimnxënies, që është krejt diçka e re.
Surroi: E po një pyetje provokative, e pse duhet të mësojë një i ri, i cili kur t’i mbushë 20, mendon se më mirë është të shkojë në Gjermani, Zvicër e Suedi, sesa të rrijë këtu.
Gjinovci: Jo, nuk duhet. Përgjigjja është nuk duhet me mësu. Qeky është problemi... Unë e di përgjigjen çka duhet me thanë, që ne të gjithë duhet të... provojmë më mirë, e Kosova ashtu, po unë po shoh që me gjenerata të reja hiç s’funksionon kjo.
Domethënë, na nuk i kemi eduku shumë mirë për historinë tonë.
Unë jam gjenerata e fundit që jam i interesu pak për themelimin e Universitetit për qysh kena ardhë ne te Universiteti, sa i rëndësishëm ka qenë ai, unë e shoh si diçka shumë të rëndësishme për shoqërinë tonë, po unë qito kam pasë pak mundësi me i mësu prej shkrimeve të juaja, prej Shkëlzen Gashit, prej do njerëzve që kam pasë nderin, privilegjin, fatin, me nejtë në kohë dhe rrethana të caktume, po të rinjve të tjerë, çka ju servohet sot tan ditën?
Domethënë, në kohën kur unë jam kânë në shkollë të mesme dhe në fillim të fakultetit, unë i kam lexu shkrimet e juaja, të Enver Robellit, të Shkëlzenit, i kam këqyrë do polemika, s’ka pasë mënyrë tjetër për me argëtu trunin, nëse mund me thanë, tash e ki facebookun, tiktokun, që të shkatërron komplet edhe është shumë problem ka mu bâ edhe ky komunikimi mes gjeneratave. Unë po foli si më kânë shumë ma i vjetër, po i takoj asaj gjenerate ku teknologjikisht nuk jam i ri.
Surroi: Ekziston kthesa.
Gjinovci: Edhe kjo është është shumë problematike.
Surroi: E pashë diku në rrjetet sociale që po zhvillohet një debat rreth atraktivitetit të një personaliteti, që thuhet Gjesti. Unë s’e di saktësisht se çka përfaqëson ai njeri, por e pashë që ka një atraksion dhe që në një varrim është fotografuar, është incizuar.
Çka ndodh nëse unë s’e di, domethënë nëse personaliteti, i cili përfaqëson Gjestin, shndërrohet në elitën e re politike kulturore të Kosovës?
Gjinovci: Unë e kam përshtypjen që është shndërru. Është shndërru. Gjesti ka qenë një pjesëmarrës në “Big Brother”. Një djalë që ka bâ gjana që na nuk i konsiderojmë normale. Është pëlqy shumë prej publikut, se ka arritë me i qit prej taktit krejt tjerët, por me gjeste sikur të një fëmije, edhe ka fitu simpatinë e publikut. Ka dalë prej “Big Brother” të Kosovës në një mënyrë të çuditshme se e kanë pasë, e kanë vendosë kështu, në një duel mes një kundërkandidati dhe masnej ça ka bâ “Big Brother” në Shqipëri, e ka shfrytëzu këtë moment, edhe e ka marrë atje dhe ai e ka fitu “Big Brotherin” atje. U bâ hala ma i famshëm, plus qysh e ka Kosova hala, që kur të fiton në Shqipni këtu je masandej King..., sikur ai lepri që ka ra në ngjyrë të zezë, kur ka shku te dhelpna, i ka thënë: “Çka je ti kështu?” Ka thanë “Unë jam mbret i leprave”.
Dhe ai, kur erdh këtu, ke mbret i leprave.
Gjestit i vdes një vëlla i mitur në një aksident dhe një vajzë, me të cilën ka pas aferë, a çka me i thon asaj në “Big Brother Albania”..., e kanë pasë një marrëdhënie shumë toksike, domethënë që publiku është fascinu me atë marrëdhënie, ajo është një marrëdhënie jonormale, totalisht, ka ardhë tash në varrim, se këta mo s’flasin, edhe e ka përqafë këtë për me ngushëllu.
Edhe çka sheh aty është... gra, burra, relativisht në moshë... për shembull, kjo nuk është as në traditën tonë me e nxjerrë telefonin dhe me inçizu njerëzit t’u përqafë, t’u ngushëllu me njëni-tjetrin. Dhe aty është ajo fotoja ku këta janë t’u përqafë edhe krejt çka ndodh unë përreth tyne, janë me telefonin në dorë tu i inçizu me kap momentin ku...
Surroi: A është ajo metafora e shoqërisë kosovare?
Gjinovci: Fatkeqësisht po! Fatkeqësisht po! Shoqëria kosovare po kthehet kështu në një adhuruese të madhe të spektaklit.
Shqipnia e ka pasë shumë edhe na kena kesh pak me ata dhe na thonë qysh mujn kta me debatu ashtu t’u bërtitë edhe tash edhe neve na ka kapë qajo valë.
Surroi: Po, kjo ndoshta nuk është fenomen shqiptar.
Gjinovci: Jo, është global.
Surroi: Edhe njëri prej produkteve të këtij fenomeni është shndërrimi i politikës jo në prodhim të një procesi mendor, por shndërrimin e politikës në një formë të manifestimit teatral.
Gjinovci: Po sot po e shohin krejt në fushatë, domethënë kena kandidat të AAK-së, Bekë Berisha, i cili ka dalë thjesht me bâ show. Nuk mendoj që ai ka përnime aq që mundet me fitu në Komunën e Prishtinës, dhe është tu e bâ një fushatë qysh po e imiton këto, kanë ekzistu do meme me Chuck Norrisin, qysh Chuck Norrisi është i fortë edhe bën gjithçka, tash ky e ka adaptu qato në fushatën e vet që Beka bon gjithçka. Komplet spektakël.
Surroi: Po qe është normale në fushatë. Fushatat janë për nga natyra kanë një lloj spektakli në vete.
Gjinovci: Po de, veç na s’kena ujë, s’kena rrymë po...
Surroi: E tash problemi është ky: a ekziston masë kritike brenda popullatës, e cila kërkon rrymë, kërkon ujë apo ekziston masë kritike e popullatës, e cila shikon kush o ma i forti dhe në mbrëmje kush kujt ia ka thënë naj fjalë ma të rëndë apo kështu...
Gjinovci: Gjesti ka fitu t’u bo... domethënë, “Big brother”, megjithatë pritet me fitu një karakter që është i fortë... ka studime që thonë që, personi që fiton, e përfaqëson masën kritike të atij vendi.
Zelenski, presidenti i Ukrainës, ka qenë një komedian, i cili ka ardhë pikërisht tue ba show, tue ba hajgare me Ukrainën, me faktin s’kanë pasë plot gjana elementare dhe u bë president dhe tashti e ka një luftë në dorë. Nuk është veç fenomen joni, është global, ku njerëzit, domethënë mënyra qysh votojmë, me pas pasë qet formulë, kishim kandidu dhe i kishim fitu krejt.
Mënyra qysh votojnë është e çuditshme dhe zakonisht mujna me studiu mbasi ka ndodhë, arsyet pse. Është shumë interesant krejt të folin për ujin, për rrymën e kështu, apo mos ata njerëz që kritikojnë, marrin pjesë në fushatat e politikanëve që... për shembull dikush tha: Kush të ma adreson mu çështjen e bërllokut unë qatij... po a s’jemi mësu na, në Kosovë gjithë ta adreson dikush atë çështje, po ajo s’ndodh masandej, domethënë, qysh me matë politikanin sa është i besueshëm.
Përvoja e të kalumes na njihemi kështu si shoqëri që kemi shumë memorien e shkurtë, domethënë ka plot njerëz që kanë bâ gjithçka në Kosovë dhe prapë rikthehen, reciklohen...
Surroi: E ka pasur Winston Churchill një përshkrim për konservatorët dhe ai ka thënë që nuk mund të jesh konservator nëse s’ke qenë socialist në rini.
Edhe ti ke qenë revolucionar krejt kohën, edhe thashë dalëngadalë, po hyn në evolucion, jo në revolucion.
Çfarë është gjendja në pikëpamjen tënde evolutive, tash jo të revolucionarit, të Kosovës sot, të jetës politike në Kosovë sot, se megjithatë jemi në çerek të shekullit 21.
Gjinovci: Problemi prej të cilit ne s’po mundemi me u çliru për me diskutu për sendet që janë bashkëkohore është Serbia. Unë, plot njerëzit më pyesin, ndoshta ky është momenti me e kallxu pse e mbështes Albin Kurtin. Nuk mendoj që Albin Kurti din më qeverisë, unë e kam pa që s’din me qeverisë. E kam fjalën për shëndetësi, arsim, krejt aut janë. Por, për mu, është shumë me rëndësi zgjidhja e çështjes me Serbinë në favor të Kosovës, jo veç zgjidhja e çështjes me Serbinë. Unë kam besim që qaj njeri, aktualisht në Kosovë është e vetmja siguresë që na si Kosovë kena me lyp maksimumin karshi ndërkombëtarëve dhe Serbisë, kur vjen puna te zgjidhja e problemit me Serbinë. Të tjerët i shoh me dyshim.
Edhe kjo ma bën shumë të varfun qat përgjigje.
Surroi: E kjo domethënë kemi të bëjmë me një strukturë fragjile, sipas teje të një jete politike...
Gjinovci: Absolutisht.
Surroi: ...të personalizuar, të individualizuar...
Gjinovci: Komplet. Qato thashë, ma ban të varfun shumë përgjigjen në pyetjen e juaj se... qe në çka duhet me u reduktu... Unë kisha dit ma mirë me vlerësu dikond, po nuk kam mundësi. Për mu është shumë, ndoshta unë e kam gabim, që Serbia është rreziku kryesor, për mu osht shumë me rëndësi Kosova me dalë si storie e suksesit, si shtet që bâhet dhe jeton përgjithmonë, në shekuj të shekujve.
Unë po ashtu mendoj që na si gjeneratë, ju, ne krejt që jemi aty t’u jetu në qet kohë, jemi shumë me fat që e kemi mundësinë me pa qysh bohet një shtet. Francezët nuk e kanë më këtë mundësi, as gjermanët që kanë lindë në kohën tonë, nuk e kanë...
Surroi: ...Jo vetëm atë, po e kemi në kohë të komprimuar. Fshati yt i origjinës, Makërmali, unë kam qenë atje 1998-n gjatë bombardimeve të artilerisë serbe, kemi kaluar me ambasadorin Hill duke shkuar te komanda e UÇK-së, edhe e mbaj mend si sot, kanë qenë traktorë pas traktori të grave dhe fëmijëve, të cilët zbrisnin prej Qyqavicës teposhtë për në Vushtrri.
E tash, po flasim për një periudhë të komprimuar të ndryshimit, në të cilën kemi gjithçka: kemi çlirim, kemi protestë për integritet në arsim, e kemi sfida teknologjike, krejt kjo ndodh brenda 26 vjetësh, brenda jetës së vëllait tënd.
Gjinovci: Pikërisht. Ai ka lindë në 2000-n po, po, përafërisht.
Unë muj me thanë që jam shumë i lumtur që kam jetu në qët periudhë dhe që kam jetu në Kosovë. Mu më ka ra me taku dhe më bjen me taku moshatarë të mi të vendeve tjera, edhe tashti kjo mundet me tingëllu narciziste, po definitivisht ata s'kanë kurrgjë interesant me më kallxu mu. Gjithmonë ai personi që mundet me kallxu diçka interesante jam unë, unë me i kallxu qysh jam kânë refugjat kur i kam pasë dhetë vjet, në Gostivar; unë muj me e kallxu qysh është me hi në burg, për me ia rrotullu xhipat një misioni ndërkombëtar; unë muj me e kallxu qysh është me hi në burg kur e gjun një rektor me ngjyrë; muj me e kallxu qysh është me hypë në kulm dhe me lëshu një baner tetë metra, ku thu këta dy veta janë plagjiatorë; muj me kallxu qysh kom marr pjesë në një komision për hartimin e statutit të qatij universiteti ku e pata gju rektorin me ngjyrë, se vendi im është qaq demokratik që edhe qet tolerancë e ka; edhe a din kur e sheh Kosovën qështu, është një vend fantastik kur e sheh..., masnej, mu që më dhemb shumë, është potenciali që na e kena si shoqëri, është tepër i madh dhe është pak i çuditshëm. E kam diskutu me Dardanin, drejtorin e Filarmonisë dhe me plot njerëz, që e përmendët ju më herët, studentët e Fakultetit Juridik që fituan, e kanë mujt Harvardin, ekipin e Harvardit, që është shkolla kryesore për shkenca juridike, për jurista. Qysh është e mundur, një shoqëri kaq e vogël, kaq shumë soprano, kaq shumë tenora, violinista, instrumentista të ndryshëm, njerëz qështu të jashtëzakonshëm, e ki Rita Orën, Dua Lipën...
Surroi: Ramë Lahaj...
Gjinovci: ...po Ramë Lahaj, Besa Llugiqi, Elbenita Kajtazi, Marigona Qerkezi, plot veta që janë një... Ermonela Jaho e Shqipërisë, është momentalisht top sopranoja në botë, pra sopranoja më e mirë në botë. Qysh është e mundur një popull qikaq i vogël... unë s'besoj te ato që ne jemi, kështu pak si pellazgë... nuk du me thonë...
Surroi: Nuk është gjenetike kjo punë.
Gjinovci: Nuk është gjenetike, po megjithatë në këtë shoqëri kaq të vogël, kaq shumë talentë dhe kaq shumë njerëz të jashtëzakonshëm...
Surroi: Ka vullnet transformativ
Gjinovci: ...për ma tepër, jena shumica e popullsisë të ri, domethënë deri vonë kemi qenë 75% e popullsisë nën moshën...,
Surroi: ...është duke rënë...
Gjinovci: ...po apet për Evropë jena demografikisht shumë të ri. Kështu që, qeky potencial mu m’dhimet, dhe qekjo më bon shumë të pakënaqun, po definitivisht Kosova është, unë mendoj që na duhet me kânë krenarë. Na jena ma mirë se krejt vendet përreth me liri të mediave, me liri të fjalës, me tranzicion të pushteteve,
Surroi: Me siguri...
Gjinovci: Po unë kam qenë i fascinum me Kadri Veselin, kur e ka thirrë dhe ia ka uru Albin Kurtit fitoren me 50%, sepse Maqedonia në të njëjtën kohë dojshin me u mbytë Gruevski me këta, për mos me lëshu... Trumpi, ka pasë hi ai me brina në Capitol Hill dhe s'dojke me e lëshu pushtetin, por literalisht i ka pasë brinat e kaprollit në kry... Domethënë, unë edhe i thosha pak si me hajgare , por ajo ish shumë e vërtetë që Kosova e bën tranzicionin e pushteteve më mirë sesa që e bën Amerika.
Surroi: Ka qenë, ka qenë një barsoletë, bile për të çuar vëzhgues nga Kosova... Edhe tash meqenëse mbërritëm te kjo pikë shumë optimiste, po ta jap ty mikrofonin për pyetjet tua, sepse ti je mësuar në podcast për këtë punë.
Gjinovci: Okej, po i hi edhe pak... po ia nisi prej Universitetit. Një fjalim ikonik, që mua më ka brumos prej se jam kânë i ri, ka qenë fjalimi i babës tuaj, Rexhai Surroi, kur thotë, "Gjuha shqipe ma, nuk është veç gjuha e hamajve..." dhe vazhdon po thotë është "edhe e akademikëve, njerëzve, doktorëve të shkencave"... është me rastin e themelimit të Universitetit.
Kur kemi protestu bashkë për Universitetin, unë s'e kam pasë qët informacion, edhe më vonë e kam marrë vesh përmes do dokumentareve e kështu dhe po du me dit çfarë roli ka pasë aktiviteti i tij në themelimin e Universitetit të Prishtinës te ky formimi juaj, që gjithmonë e keni mbështet lëvizjen për Universitetin edhe kështu...
Surroi: Po baba i ndjerë ka qenë kryenegociatori, të themi atëherë, për themelimin e Universitetit të Prishtinës. Vendimi ka qenë i udhëheqjes së asaj kohe, në krye Fadil Hoxha, i cili ka qenë njeri i arsimit, i përkushtuar për arsim.
Baba ka pasur dy suksese të mëdha, suksesi i parë ka qenë aksioni për hapjen e shkollave shqipe me vetëkontribut. Ka qenë një moment kur federata nuk ka dhënë pare për buxhet të Kosovës, ose e ka pasur të kufizuar dhe atëherë udhëheqja e asaj kohe thotë po mirë, nëse s'ka pare, ne shkojmë te populli, themi na jepni për vetëkontribut, edhe në atë kohë janë ndërtuar shkollat shqipe në shumë fshatra të Kosovës, që nuk do të ndërtoheshin ndryshe.
Kjo nuk e ka pasur vetëm efektin e ndërtimit të shkollës si të tillë, po edhe të kohezionit shoqëror, sepse është identifikuar i gjithë populli me arsimin, me idenë se ti po e ndërton shtetin tënd.
Edhe e dyta ka qenë me Universitet, vendimi ka qenë marrë edhe një pjesë e fjalimit, i cili nuk njihet në publik, është debati i fundit i cili mbahet në Federatë dhe Serbi, ku ministrat përkatës thonë po mos po nguteni, filloni me një fakultet, filloni kështu, s'jeni të përgatitur kështu, edhe baba thotë: Ne s'kemi ardhur të kërkojmë leje, ne kemi ardhur të kërkojmë ndihmë. Nëse doni të na ndihmoni në rregull, nëse jo, ne vazhdojmë rrugën tonë.
Edhe në atë moment, rektori i Universitetit të Beogradit, i cili pastaj vjen e mban fjalim këtu, ka qenë një malazez, ai thotë ne jemi për, çka të keni ne jemi... edhe ky mbahet mend, edhe fjalimi i tij duhet të spikatet dhe personaliteti i tij duhet të spikatet.
E tash ne kemi pasur si fëmijë këtë ndërlidhje me universitet. Flaka ka qenë Prorektore studente, asnjëri prej nesh s'ka përfituar nga Universiteti, bile edhe për Flakën ka pasur pengesa asokohe, edhe për mua, që të jemi mësimdhënës në Universitet, ndonëse kemi pasur përgatitje bazike në aso kohe, por lidhmëria jonë me Universitet i ka këto dimensione personale, por e ka dimensionin personal të së mirës kolektive, domethënë, transformimi i jashtëzakonshëm i këtij vendi me Universitetin e Prishtinës, domethënë ky vullneti transformativ, të cilin, për fat të mirë, ende e kemi si shoqëri.
Gjinovci: Po du tash pyetjen e njëjtë: Qysh e shihni ju Universitetin, se ju veç më dëgjuat kur unë fola, por qysh ka qenë, qysh është tash. Çka ju duket juve që është sfida kryesore?
Surroi: Janë disa sfida. Njëra është strukturore. Ideja e Universitetit publik, ideja e shkollimit publik është ide e cila shumë njerëz e konsiderojnë si pjesë të social-demokracisë, por, në fakt, ka ndodhë në ngritjen e Gjermanisë. Edhe Gjermania me Bismarckun, i ka filluar këto reforma të forcimit të arsimit, të shëndetësisë, të shërbimeve publike, jo për ndonjë gjë tjetër... Bismarcku është frikuar që nëse nuk i bën këto, atëherë ua jep ushqimin socialistëve për ta rrëzuar prej pushtetit. Ai ka qenë konservator par excellence edhe Gjermania sot nuk ka universitete private... janë një a dy që mbahen mend.... është në Hamburg edhe s'di ku në një vend tjetër që veçohen për nga... universitetet janë publike edhe ekziston obligimi i shtetit që ato të forcohen.
Universitetet, se shumëkush thotë ka universitete private në Amerikë, ato janë universitete jopublike, dhe domethënë edhe ai është pjesë e një vizioni të madh amerikan, i cili në shekullin 18, pastaj edhe 19, jep tokë. Amerika e Madhe, u jep tokë universiteteve dhe thotë urdhëroni zhvilloni universitetet edhe ne japim një pjesë të financave, një pjesë e jep kontribuesi privat.
Pra, ideja se arsimi shndërrohet në profit, e shndërron pastaj arsimin në fabrikë të prodhimit të diplomës, dhe ky është njëri prej problemeve thelbësore.
Problemi i dytë, të cilën ma ka tërheqë vërejtjen një mik moti, është që në momentin kur has ndonjë problem në, për shembull, kontrolli i një partie politike të Universitetit publik, atëherë menjëherë hapen dyert për universitetet publike. Dhe Kosova ka aq kuadro, nuk ka për...
I treti ka qenë natyrisht ky dispersioni, hap universitet në këtë qytet, hap universitet publik në atë qytet, nuk kemi kuadër të mjaftueshëm. Dhe, problemi thelbësor, të cilin unë mendoj se e kemi, është mungesa e elitarizmit, domethënë, ideja e universitetit ka qenë ideja elitare, kur e ke kryer universitetin në Kosovë, në Prishtinë, asokohe e ke pasur një diplomë, ka pasur një vlerë.
Ndoshta s'ka pasur vlerë si Universiteti i Lubjanës ose i Zagrebit, por ka pasur një vlerë. Nuk jam i sigurt që kemi të njëjtën situatë sot.
Dhe problemi natyrisht, i treti, është kemi revolucion të jashtëzakonshëm teknologjik, i cili po i ndryshon krejtësisht vlerat domethënë, problemi real, pyetja themelore të cilën duhet ta vejmë është çka duhet të bëjë arsimi në mënyrë që të inkuadrohet në këtë revolucion. Çka janë ndryshimet strukturore, demografike, shoqërore, të cilat ndodhin me revolucion teknologjik, në mënyrë që 18- vjeçari i cili do të hyjë në universitet të jetë i gatshëm për tregun e ardhshëm të punës.
Gjinovci: Po më intereson edhe diçka, po ju dëgjoj shpesh tue i përmend, i përmendët disa aspekte ideologjike. Unë kurrë nuk e kam pasë të qartë, cili është pozicioni juaj ideologjik.
Surroi: Instinktivisht kam qenë gjithmonë socialdemokrat, kam qenë në qendrën e majtë, e tash nuk e di kjo thënia e Churchillit a do të më shtyjë kah qendra e djathtë apo jo, por përafërsisht atje kam qenë... qendra liberale është zona e komforit në politikë.
Gjinovci: Po duhet me ju imitu se edhe mua po më intereson çka mendoni ju për gjatë këtë. Qysh e shihni që tash politikisht Kosovën, dhe ose ndoshta edhe me ndihmu me kon ma rahat, a është e drejtë që pikëpamja jem që Serbia është... preokupimi jonë kryesor momentalisht.
Surroi: Natyrisht, ne jemi në konflikt të papërfunduar, sepse shteti është i përfunduar në kuptimin e kufijve të vet, në kuptimin e pranisë dhe shtrirjes së pushtetit të vet gjithandej, por konflikti i papërfunduar me Serbinë ka implikime dhe deformon në një formë edhe mendimin politik. Ka qenë problem i sigurisë, vazhdon të jetë problem i sigurisë dhe gjithmonë duhet të jemi të gatshëm që të jetë problem i sigurisë, përderisa të mos arrijmë marrëveshje paqeje me Serbinë.
Është obligim i kësaj gjenerate së cilës i përkas edhe unë, që ta kryejmë këtë çështje dhe që mos t'ua lëmë gjeneratave të ardhshme. Fëmijët, jo vetëm fëmijët, po çdo njeri në vitin 2026, 2027 dhe sa më afër që të jetë e mundshme duhet të shkarkohet nga ky problem i Serbisë, i cili fatkeqësisht kaloi edhe te gjenerata jote, edhe te gjenerata tjera.
Gjinovci: Po e lokalizoj hala. Kanë ndërru diqysh në Kosovë emrat e politikanëve. Sot i kemi Lumirin, Albinin, Memlin... nejse veç Ramushi s'ka ndërru. Qysh i shihni këta tre emra si gjeneratë e re, ndoshta në krahasim me çka kena pasë përpara edhe, çfarë linja përfaqësojnë, a kanë ata farë trashëgimie prej lëvizjeve të kalume? Për Albinin pe di që është Demaçi, po për shembull Lumiri, Memli...
Surroi: Lajmi i mirë është evolucioni i partive politike, unë po shoh te këto fushatat zgjedhore lokale të rinjtë të cilët po dalin për asamblistë nga të gjitha partitë politike janë të rinj, të rritur, pak a shumë mbas lufte kanë një nocion bashkëkohor..., niveli i polarizimit i këtyre kandidatëve mes vete është shumë më i vogël. Këta janë produkt të një Kosove të lirë dhe unë shpresoj që niveli i polarizimit të zbresë edhe në nivel të liderëve politikë, fundi-fundit ata janë rritur në Kosovën e lirë, një shumicë e tyre, dhe ky tranzicion e merr formën e vet.
E kemi tejkaluar fazën e liderëve historikë dhe gjithnjë e më shumë do të ketë nevojë për analizë. Natyrisht, kjo konfrontohet pastaj me atë çka thamë më herët, që politika është shndërruar në spektakël dhe ka një nevojë gati si këta që mësohen të pinë pije me sheqer, që të dëgjojnë çdo natë më shumë spektakël sesa ndonjë analizë të thuktë mendore.
Gjinovci: Plot njerëz e bëjnë këtë pyetje. A e shihni ju veten aktiv në politikë, në udhëheqje të naj institucioni? A e keni qët ambicie, dhe nëse po, cila është fusha në cilën e shihni veten?
Surroi: Rron, unë prej momentit kur politika më ka kap mua edhe gjeneratën time në atë kohë, në vitet ’80, është një ndërlidhje e natyrshme, pak a shumë, aktiviteti publik, është i atillë, sepse jam pjesë e gjeneratës... Unë kam filluar në vitin 1989, pak a shumë, më herët si gazetar, por pastaj me aktivizmin politik, me rënien e murit të Berlinit dhe tash jemi në një kohë kur bota ka ndryshuar në mënyrë dramatike. Nuk është më bota e postmurit të Berlinit, por është një botë tjetër, dhe unë prapë kam obligim ta mbaj aktivizmin tim publik, pjesë e kësaj është edhe kjo që po bëj, kështu që nuk ekziston ndonjë mur ndarës mes meje dhe aktivitetit publik.
Gjinovci: Krejt njerëzit që flasin për juve, që ose që ju njohin mirë, por edhe që nuk ju njohin, flasin për aftësitë e juaja në analizimin e marrëdhënieve me jashtë dhe politikave ndërkombëtare. Tashti jemi tue jetu në këtë epokë, me bâ me ju pyet çka mendoni për situatën globalisht, mbesim ton natën, po shkurtimisht, a duhet m’u shqetësu në bazë të asaj që ju keni studiu deri tash dhe çka keni përjetu, se e thamë më herët, kena jetu në një kohë ku kanë ndodhë shumë sende shpejt..., a është për m'u shqetësu apo edhe kjo çka po ndodh momentalisht është një krizë si plot tjera që kalohet?
Surroi: Jo, kjo nuk është krizë e rëndomtë. Jemi në ndryshimin e paradigmave politike botërore. Rendi botëror çfarë e kemi njohur është shembur, nuk është duke u shembur, është shembur. Jetojmë në një periudhë ku ende nuk është vendosur rendi i ri. Rendi i ri vendoset çdo ditë me veprime, me luftëra, me marrëveshje, me shpikje teknologjike, me tjera, domethënë rendi i ri vendoset në Ukrainë, rendi i ri vendoset në Palestinë, rendi i ri vendoset në BE dhe mënyrën se si do të funksionojë Bashkimi Evropian; rendi i ri vendoset me faktin që Kina ka sot... mbi 90% të paneleve diellore prodhohen në Kinë, kjo është pjesë e vendosjes së rendit të ri. Rendi i ri është nëse Arabia Saudite, Emiratet, Katari e të tjera, krijojnë një lloj pushteti energjetik, i cili pastaj ndërlidhet me inteligjencën artificiale.
Domethënë, krejt këto janë fenomene të cilat do përcjellë, të cilat do të vendosin parametrat e rendit të ri ndërkombëtar. Ne e kemi një fat: shtetësia jonë është vendosur para se të shembej rendi i ri botëror. Kështu që e kemi të integruar shtetësinë në mënyrën se si do ta ndërtojmë rendin e ri ndërkombëtar. Është jashtëzakonisht sfiduese, domethënë është një moment shumë sfidues, është një moment i cili kërkon kohezion shoqëror në Kosovë; kërkon bashkim politik në Kosovë; kërkon vendime strategjike për ardhmërinë; kërkon të tejkalohen këto kriza dhe kërkon që mos të akuzohet njëri-tjetri çdo natë, se jo ti e shkele Kushtetutën, jo ti nuk e shkele, jo ti bënë e kështu, kështu që e këtu jemi.
Rron mbërritëm te ora për ta përfunduar këtë bisedë. Shpresoj që këto dy vjet të përgatitjes tënde në katër vende të botës në Austri, në Finlandë, në Kinë dhe në Portugali, të të kthejnë mbrapa me shumë përvojë që do ta mbledhësh, shpresoj që jam i sigurt që do ta zbatosh këtu, që nuk do të mbetesh atje.
Gjinovci: Faleminderit shumë, faleminderit që më keni ftu! Ke shumë nder i madh me mujtë me bisedu me juve për krejt çka biseduam.