Pesë gjëra që kemi mësuar nga hetimi për infektimin e gjakut

Studiuesit kanë gjetur se nga 380 të infektuar me HIV – rreth një në tre prej tyre – ishin fëmijë, përfshirë disa foshnja. Kur kjo shifër u lexua në hetimin publik, shkaktoi habi të madhe nga të mbijetuarit dhe të afërmit që ishin aty

Një hetim i kamotshëm mbi atë që është quajtur fatkeqësia më e keqe e trajtimit në historinë e NHS-së do të dëgjojë provat përfundimtare të premten.

Mendohet se dhjetëra mijëra njerëz u infektuan me HIV dhe hepatit midis viteve 1970 dhe 1991 pasi iu dha një ilaç i kontaminuar ose transfuzion gjaku.

Hetimi, i cili ka nisur në vitin 2018, ka shqyrtuar mijëra dokumente dhe ka dëgjuar dëshminë e 370 dëshmitarëve.

Ai do t’i publikojë konkluzionet dhe rekomandimet e tij zyrtare gjatë verës. Këtu janë pesë gjëra të rëndësishme që janë zbuluar nga hetimi gjatë pesë vjetëve të fundit.

1.Sa i madh është skandali i kontaminimit të gjakut?

Një grup akademikësh të punësuar nga hetimi ka dhënë vlerësime të detajuara të të infektuarve në vitet 1970 dhe 80.

Gjithsej 1.250 njerëz me hemofili dhe çrregullime të tjera të gjakderdhjes u infektuan me HIV pasi iu dha një proteinë e bërë nga plazma e gjakut e njohur si Faktori VIII.

Rreth gjysma e atij grupi vdiq më vonë nga një sëmundje e lidhur me SIDA-n.

Në atë kohë, Britania e Madhe nuk ishte e vetëmjaftueshme në Faktorin VIII, kështu që shpesh importonte nga Shtetet e Bashkuara – ku të burgosurit dhe grupet e tjera në rrezik paguheshin për të dhuruar.

30 mijë pacientë të tjerë të NHS-së ndoshta kanë kontraktuar një virus tjetër – hepatitin C – përmes të njëjtit trajtim të kontaminuar ose një transfuzioni gjaku pas operacionit ose lindjes së fëmijës. Mendohet se rreth 2.050 nga ai grup vdiqën më vonë nga dështimi i mëlçisë ose kanceri i shkaktuar nga hepatiti C, përpara se një trajtim efektiv të bëhej gjerësisht në dispozicion.

2. Sa fëmijë ishin të infektuar?

Studiuesit kanë gjetur se nga ata 380 të infektuar me HIV – rreth një në tre prej tyre – ishin fëmijë, përfshirë disa foshnja.

Kur kjo shifër u lexua në hetimin publik, shkaktoi habi të madhe nga të mbijetuarit dhe të afërmit që ishin aty.

Në Kolegjin Treloar, shkollë me konvikt shtetëror në Hampshire, 72 nxënës – të gjithë hemofilikë – vdiqën më vonë pasi iu dha trajtimi i kontaminuar.

Hetimi kishte dëgjuar dëshmi të rënda nga të mbijetuarit në një javë të seancave dëgjimore speciale për shkollën.

“Shpesh mendoj e pyes veten, pse unë? Pse jam ende këtu?”, ka thënë Richard Warwick, ish-nxënës i cili ishte infektuar me HIV si djalë i ri në vitet 1978.

“Është thjesht faji i humbjes së të gjithë atyre miqve. Mund të përmend 10 që e di që sapo kanë ikur. Është e tmerrshme”.

3. Kush, çka dinte dhe kur?

Një nga pyetjet kryesore që tani do të duhet t’i përgjigjet hetimit është nëse mund dhe duhej bërë më shumë për t’i parandaluar ato infeksione dhe vdekje.

Ish-kryeministri Sir John Major shkaktoi edhe më shumë habi nga familjet që shikonin dëshminë e tij kur ai e përshkroi skandalin si “fat të keq”.

Më vonë ai kërkoi falje për zgjedhjen e gjuhës.

Kërkimit iu shfaq një letër e shkruar në maj të vitit 1983 nga Dr Spence Galbraith, atëherë drejtor i Qendrës së Mbikëqyrjes së Sëmundjeve të Transmetueshme në Mbretërinë e Bashkuar, drejtuar Departamentit të Shëndetësisë.

Ai ka paralajmëruar se hemofilët po infektoheshin me SIDA-n dhe arriti në përfundimin se “të gjitha produktet e bëra nga gjaku i dhuruar nga SHBA-ja... duhet të tërhiqen”. Në dëshminë e tij, Lord John Patten, ministër i vogël i shëndetësisë nga viti 1983 deri në 1985, ka theksuar se ai “pa mëdyshje” besonte se ministrave duhej t’u ishte thënë për paralajmërimin dhe tha - nëse do ta kishte - ai “do ta kishte shtypur butonin e panikut”.

4. “Dështimi i demokracisë”

Ka pasur pyetje të hollësishme të ministrave dhe nëpunësve civilë për punën e brendshme të qeverisë.

Ish-sekretari konservator i shëndetësisë Jeremy Hunt - tani kancelar - u pyet në lidhje me informimet zyrtare që ai mori në vitin 2012 duke sugjeruar se skandali kishte qenë “problem i pashmangshëm”.

Ai përshkroi se si institucionet shtetërore mund të “mbyllnin radhët rreth një gënjeshtre” dhe tha se ishte një “dështim i madh i demokracisë” që i është dashur kaq shumë kohë për të arritur tek e vërteta.

Një tjetër ish-sekretar i shëndetësisë, Andy Burnham, tani kryebashkiak laburist i Mançesterit, ka thënë se qeveritë e njëpasnjëshme kishin “dështuar tërësisht” viktimat gjatë pesë dekadave dhe sugjeroi se mund të ketë një rast për akuza për vrasje të korporatave në të ardhmen.

5. Si do të kompensohen njerëzit

Qindra viktima të skandalit kanë marrë pagesa vjetore të mbështetjes, por - përpara këtij hetimi - nuk ishte dhënë kurrë kompensim zyrtar për humbjen e të ardhurave, kostot e kujdesit dhe humbje të tjera gjatë gjithë jetës.

Shumë prej të infektuarve iu desh të hiqnin dorë nga puna dhe të jetonin me përfitime për shkak të një sërë problemesh shëndetësore.

Në korrik të vitit 2022, kryetari i hetimit, Brian Langstaff, bëri rekomandimin e tij të parë zyrtar - një lëvizje e pazakontë në mes të një hetimi publik.

Ai tha se kishte një “rast bindës” për të bërë shpejt disa pagesa të përkohshme kompensimi prej 100.000 £ secila.

Qeveria ka rënë dakord dhe - në tetor të vitit 2022 - u bënë pagesat e para për rreth 4.000 viktima dhe vejusha të mbijetuara.

Por shumë fëmijë, vëllezër e motra dhe prindër të atyre që kishin vdekur e kanë humbur.

Kjo përfshinte Laura Palmer, 39 vjeç, e cila humbi të dy prindërit e saj nga HIV/Aids në gusht 1993, kur ishte nëntë vjeç.

“Ka ende shumë familje të humbura të përjashtuara, kështu që kemi më shumë punë për të bërë”, ka treguar ajo për BBC-në.

Rekomandime të mëtejshme për kompensimin priten kur hetimi ta publikojë raportin përfundimtar, i cili ka të ngjarë të jetë rreth mesit të vitit.

Përktheu: Blerta Haxhiu