-
Nga:
Opinione
- 13 gusht 2025 11:16
- Shpërndaje në:
Prof. dr. Bejtush Gashi
Fenomeni i vrasjeve dhe dhunës së armatosur në Kosovë mbetet një sfidë e madhe dhe sistemike, që godet thellë arkitekturën e sigurisë publike dhe funksionimin e shtetit të së drejtës. Me gjithë përparimet e dukshme në konsolidimin e institucioneve të drejtësisë penale dhe forcave të rendit, numri i incidenteve me armë zjarri tregon për probleme strukturore dhe operacionale, si dhe ndikime socio-ekonomike që ende mbeten të pazgjidhura.
Vrasjet me armë zjarri janë një manifestim ekstrem i boshllëqeve në menaxhimin e sigurisë dhe drejtësisë penale në Kosovë. Ky fenomen është pasojë e ndërthurjes së disa faktorëve kyç: recidivizmi i personave me precedentë kriminalë, efikasiteti i kufizuar i masave parandaluese dhe mbikëqyrëse pas lirimit nga paraburgimi, përhapja e armëve të paligjshme, kapaciteti hetimor i pamjaftueshëm, dobësitë në bashkëpunimin ndërinstitucional dhe kushtet socio-ekonomike që nxisin përfshirjen në aktivitete kriminale.
Këto faktorë, në tërësi, krijojnë një terren të favorshëm në përshkallëzimin e dhunës. Njëkohësisht, sistemi penal dhe ai i sigurisë nuk po arrijnë t’i adresojnë me efikasitet këto sfida, duke krijuar një hendek midis pritshmërive të qytetarëve dhe aftësisë reale të institucioneve. Rënia e besueshmërisë ndaj institucioneve shoqërohet me presion për masa më të ashpra ndëshkuese, të cilat shpesh janë më shumë reaguese sesa parandaluese dhe që nuk adresojnë shkaqet thelbësore të dhunës. Procedurat burokratike të zgjatura dhe vonesat në hetime i lënë rastet e dhunës pa trajtim adekuat, duke rrezikuar që reagimi ndaj dhunës të jetë i përkohshëm dhe jo i qëndrueshëm.
Për më tepër, mungesa e transparencës dhe e komunikimit strategjik nga institucionet shtetërore në trajtimin e këtyre rasteve rrit rrezikun e politizimit të sigurisë dhe krijon hapësirë për normalizimin e sjelljeve vigilantiste. Kjo është shumë shqetësuese, sepse sjelljet vigilantiste minojnë themelet e shtetit të së drejtës dhe kontribuojnë në fragmentarizimin e kohezionit social në shoqëri.
Pesë vrasjet e fundit brenda vetëm një jave kanë dëmtuar ndjeshëm perceptimin e sigurisë në komunitetet tona. Ky perceptim i lartë i pasigurisë rrit ndjenjën e cenueshmërisë së jetës dhe pronës, duke dobësuar besimin qytetar në sistemin e drejtësisë dhe institucionet përgjegjëse për rendin publik. Një shoqëri ku qytetarët nuk ndihen të sigurt është një shoqëri në krizë, ku potenciali për përshkallëzim të dhunës dhe konflikteve është i lartë.
Dhuna e armatosur nuk është thjesht një problem penal. Ajo është shprehje e konflikteve të papërpunuara ndërpersonale dhe sociale, mungesës së mekanizmave funksionalë të ndërmjetësimit, si dhe e kontrollit të dobët të qarkullimit të armëve të zjarrit. Përballja me këtë sfidë kërkon një qasje të integruar, që përfshin elementë penalë, shoqërorë, ekonomikë dhe institucionalë. Kjo do të thotë se dhuna duhet të shihet dhe trajtohet si një fenomen kompleks, që nuk mund të reduktohet vetëm në përgjigje ligjore, por duhet trajtuar edhe përmes politikave sociale dhe ekonomike.
§ Për këtë arsye nevojiten masa konkrete dhe të shumta:
§ Përforcimi i kapaciteteve hetimore për të garantuar reagim të shpejtë dhe të koordinuar ndërinstitucional ndaj incidenteve të dhunës;
§ Zbatimi i mekanizmave të avancuar për vlerësimin dhe menaxhimin e rrezikut, veçanërisht për individët me precedentë penalë, duke përfshirë programe të strukturuara të rehabilitimit dhe mbikëqyrjes pas lirimit;
§ Ndërtimi i një regjimi të rreptë për kontrollin e armëve, përmes bashkëpunimit rajonal dhe ndërkombëtar dhe hartimi i një strategjie kombëtare për çarmatimin;
§ Fuqizimi i ndërhyrjeve socio-ekonomike për të adresuar shkaqet që nxisin përfshirjen në krim dhe dhunë;
§ Përmirësimi i transparencës dhe komunikimit publik të institucioneve shtetërore, me qëllim forcimin e besimit qytetar dhe parandalimin e keqinformimit dhe spekulimeve.
Vetëm me një qasje të tillë të integruar dhe parimore, politikat e sigurisë mund të kalojnë nga një logjikë reaguese në një paradigmë proaktive dhe parandaluese, duke kthyer sfidat në mundësi për forcimin e kohezionit shoqëror dhe stabilitetit institucional.
Ngjarje si vrasja e trefishtë në Gjilan më 10 gusht 2025 theksojnë edhe më shumë dobësitë e sistemeve tona, duke treguar mungesë efektiviteti në mbikëqyrjen post-lirim, vendimmarrjen mbi masat paraprake, kontrollin e armëve dhe bashkëpunimin ndërinstitucional. Përballja me këtë fenomen kërkon masa urgjente operacionale, ndjekje penale të autorëve, si dhe reforma strukturore të bazuara në praktika ndërkombëtare dhe evidencë empirike.
Rekomandohet që:
§ Gjyqësori të përdorë instrumente standarde për vlerësimin e riskut në vendimmarrje;
§ Të krijohen protokolle për bashkëpunim të shpejtë ndërinstitucional në rastet me rrezikshmëri të lartë;
§ Të zbatohet një strategji e re kombëtare për kontrollin e armëve, që përfshin edhe amnisti për dorëzimin e armëve dhe përforcim të kontrolleve kufitare;
§ Të zhvillohen programe intensive mbikëqyrëse për recidivistët me mbështetje psiko-sociale dhe trajnime për riintegrim në shoqëri;
§ Të formohen njësitë e përbashkëta hetimore dhe të përshpejtohen procedurat forenzike, duke përfshirë hetimet ndërkufitare kur është e nevojshme;
§ Të forcohet infrastruktura statistikore dhe të zhvillohet komunikimi publik transparent, që lehtëson politika të bazuara në të dhëna dhe rikthen besimin qytetar.
Pa këtë qasje të integruar dhe gjithëpërfshirëse, burimet e dhunës së armatosur do të mbeten të pazgjidhura, duke rrezikuar përsëritjen e incidenteve dhe duke kërcënuar stabilitetin social, demokracinë dhe integrimin euroatlantik të Kosovës.
Në fund, sfidat që ka paraqitur dhuna e armatosur duhet të shihen jo vetëm si probleme të institucioneve të sigurisë, por si çështje që kërkojnë përgjegjësi dhe angazhim të gjithë shoqërisë. Vetëm përmes bashkëpunimit të ngushtë midis institucioneve, shoqërisë civile dhe qytetarëve mund të ndërtohet një ambient më i sigurt dhe më i drejtë për të gjithë.