“Marrja Zezë” me 21 trëndafila për ta varrosur heshtjen dhe turpin

Shpërndarja e 21 trëndafilave të kuq, ku secilit i kërkohet ta thotë me zë të lartë një fjali që nis me frazën “Unë dua ta varros…”, është në thelbin e performancës “Varrimi i turpit” të kolektivit “Marrja Zezë”. Duke e vendosur ndjeshmërinë personale në qendër të veprimit artistik, kjo platformë i dedikohet shëndetit mendor dhe lirisë për të jetuar përmes rrëfimeve personale, rikrijimeve dhe ngjarjeve socio-artistike performative. Ajo që ka sjellë në skenë, i ka shkuar për shtat “FemArtit”, që sivjet e ka moton “Çliroje mendjen”

Atmosfera e mbështjellë me tinguj të përpunuar dhe me simbolikë të thellë e ka përcjellë kolektivin “Marrja Zezë”, i cili ka sjellë në skenën e teatrit “Oda” një performancë që i ka kapërcyer kufijtë e një shfaqjeje të zakonshme. Me titullin “Varrimi i turpit”, ngjarja është shpalosur si një rrëfim i ndjeshëm përmes poezisë, muzikës dhe ndërveprimit me publikun.

Në zemër të saj ka qenë akti i thjeshtë, por depërtues: shpërndarja e 21 trëndafilave të kuq, ku secilit i është kërkuar ta thotë me zë të lartë një fjali që nis me frazën “Unë dua ta varros…”. Performanca është realizuar në kuadër të edicionit të 13-të të festivalit “FemArt”, që sivjet ka sjellë artistë nga vende të ndryshme për t’i trajtuar temat e fuqizimit, rezistencës dhe çlirimit përmes formave të ndryshme të artit bashkëkohor.

“Marrja Zezë” është një platformë që vjen nga diaspora, me regjisoren Jehonë Jahaj dhe këngëtaren Arbreshë Latifaj. Duke e vendosur ndjeshmërinë personale në qendër të veprimit artistik, kjo platformë i dedikohet shëndetit mendor dhe lirisë për të jetuar përmes rrëfimeve personale, rikrijimeve dhe ngjarjeve socio-artistike performative.

Mbrëmja ka nisur me thirrje për të medituar dhe për të reflektuar, ku regjisorja Jehonë Jahaj, e ka lexuar letrën që e kishte shkruar para pesë vjetësh, prej së cilës është inspiruar për të krijuar performanca të këtilla. Pas leximit të një poezie në gjuhën angleze të Maya Angelous nga një vullnetare në publik, ka nisur një performancë nga artistja Arbreshë Latifaj, e cila ka sjellë një version intim të këngës “Oj lulija jonë me limona”, fillimisht me kitarë elektrike në stil akustik, për ta përmbyllur më vonë me ritmin e defit që e ka kthyer hapësirën në një rreth përkushtimi.

Në një atmosferë që e ngjall ndjesinë e ëndrrës, është interpretuar edhe “Kur bie fyelli e çiftelia” e Vaçe Zelës në një zhanër etno-jazz. Janë përcjellë këngë isopolifonike, “Mora fjalë”, “Ani mori nuse” dhe “E dehur jam”, të cilat e kanë krijuar një rrjedhë zëri të përbashkët, sikur të ishin fjalë të një grupi grash që s’kanë më nevojë të kërkojnë leje për të folur.

Në fund është luajtur loja simbolike me 21 trëndafilat.  Kështu, “Marrja Zezë” e ka ndërtuar një hapësirë të përbashkët të kujtesës, zemërimit dhe çlirimit.

Ideatorja dhe regjisorja e shfaqjes, Jehonë Jahaj, ka rrëfyer se nismën për këtë projekt e kishte marrë pesë vjet më parë, pasi një artiste i kishte kërkuar ta shkruante një tekst për “marren”.

“Domethënë, para 5 vjetësh më ka pyetur një artiste që ta shkruaj një tekst për marren, kur e kam kryer tekstin veç e kam parë që kisha shumë mllef dhe kam vendosur të bëj diçka me këtë send dhe atëherë, shoqja ime Arbresha ka qenë duke ardhur në Berlin dhe veç më ka ardhur ideja ta hap faqen dhe ta bëj një event performativ me elemente rituali, kemi blerë një set me lule dhe më ka ardhur ideja që të varros aty diçka, këto rituale i kemi mbajtur në çdo event”, ka thënë për KOHËN regjisorja e performancës, Jehonë Jahaj, në fund të mbrëmjes.

Ajo ka theksuar se Arbreshë Latifajt ia kishte besuar interpretimin muzikor, pasi kjo e fundit ishte angazhuar në një projekt etno, ku ripërpunon këngë tradicionale shqiptare me ndjeshmëri feministe dhe i sjell në një stil që e ndërlidh etnon me jazzin.

“Arbresha e ka një projekt etno, të cilit i është përkushtuar për t’i riinterpretuar këngët tona folklorike në mënyrat e saj. Ajo i zgjedh sipas mendimit të vet krejt dhe lidhen goxha me motive feministë, do të thosha,  dhe i interpreton në një mënyrë etno-jazz”, ka shtuar ajo.

Ndër të tjera, ajo ka folur edhe për reagimin e publikut në Kosovë kur e interpreton simbolikën me trëndafila, duke treguar se edhe pse shpesh fillon me hezitim, për shkak të turpit të brendësuar gradualisht publiku çelet, e merr nga një trëndafil dhe e shpërfaq atë që dëshiron “ta varrosë”.

“Në Kosovë kur e bëj këtë event gjithmonë ka pak hezitim, sepse ne kemi hala shumë marre, por zakonisht funksionon, i pari, i dyti, i treti, e pastaj krejt duan ta marrin nga një lule dhe të shprehin diçka, kështu që funksionoi, shyqyr”, ka thënë regjisorja Jahaj.

Drejtoresha e festivalit “FemArt”, Zana Hoxha, ka vënë në pah që kolektivi “Marrja Zezë” nga diaspora ka sjellë një ndërthurje të poezisë, muzikës dhe aktivizmit, duke e bërë mbrëmjen një rrëfim të plotë të rezistencës përmes artit.

“Sonte vazhdojmë ta kemi një natë shumë speciale të muzikës, e kishim kolektivin ‘Marrja Zezë’ që vjen nga diaspora, nga Gjermania, me Jehonën dhe me Arbreshën, që e sollën një kombinim të performancës artistike përmes poezive, aktivizmit por edhe muzikës, pastaj e kemi edhe muzikën me defa, me defatore nga Gjakova, pra sonte është njëfarë nate e muzikës”, ka thënë drejtoresha ekzekutive e festivalit.

Hoxha ka bërë të ditur se bashkëpunimi me kolektivin kishte ardhur si një proces natyral dhe i vonuar vetëm nga pengesat kohore.

“Unë i kam parë moti, i kam dëgjuar moti dhe më kanë pëlqyer, kemi tentuar disa herë, por puna e orareve, s’janë përputhur, kësaj here ishte tamam koha e duhur edhe ky ishte bashkëpunim i natyrshëm, sepse Jehona ka qenë në një event tjetër që e kemi pasur, ‘Poezi për fuqi’, Arbreshën e kam dëgjuar në “Instagram”, kështu që ka ardhur natyrshëm”, e ka treguar ajo procesin e bashkëpunimit me dy artistet.

E, artisja koreane, Yunjung Kim, pjesëmarrëse nga kolektivi italian “Biloura”, ka qenë për herë të parë në festivalin “FemArt”. Ajo ka treguar se për të ka qenë një përvojë e re dhe emocionuese të dëgjonte muzikë shqiptare.

“Është hera e parë që e dëgjoj muzikën shqiptare, është interesante dhe më ka pëlqyer shumë. Është edhe hera e parë që vij në këtë festival, kam ardhur që të performoj me grupin e Italisë, nga kolektivi ‘Biloura’ që e kemi performuar mbrëmë. Vend i mrekullueshëm këtu, njerëzit janë shumë të ngrohtë sa herë që njoftohemi. Nuk duam të ikim, por duhet të ikim”, ka thënë artistja Kim.

Nga publiku ka folur edhe Lejla Pula, profesoreshë e muzikës në Universitetin e Prishtinës, e cila e ka përcjellë mbrëmjen artistike dhe ka treguar se artistet e reja kanë shumë potencial.

“Të dyja artistet e reja, Jehona dhe Arbresha, në performancën e sontme kanë treguar kreativitet dhe përkushtim në përmbajtjen artistike të shfaqur në skenë. Të dyja kanë potencial artistik, edhe pse akoma në suazat pakëz të njëtrajtshme, mirëpo laramania e ideve dhe e porosive vërehet si synim pozitiv i të shprehurit artistik përmes fjalës së artikuluar qartë te Jehona, dhe tingullit subtil dhe bukur të kontrolluar në timbër tek Arbresha”, ka thënë Pula.

Aty ku muzika e takon rrëfimin personal dhe ku ndjenja merr formë publike, “Marrja Zezë” ka ngritur një skenë ku turpi nuk fshihet më, por futet me vendosmëri nën dhe, për t’u lënë prapa njëherë e përgjithmonë.