Surroi: Po e vazhdojmë episodin e dytë në bisedë me z. Nenad Çanak, themelues i Lëvizjes Socialdemokrate në Vojvodinë, figurë e njohur intelektuale e politike në Serbi, tashmë edhe shkrimtar.
Nenad, po e vazhdojmë aty ku e lamë javën e shkuar.
Ky është një trajtim i kontekstit të krizës në të cilën jetojmë nga një perspektivë më e gjerë. Dhe përmende javën e kaluar detyrën e leximit në shkolla të mesme dhe fillore për Ditën e Flamurit ose Ditën e Bashkimit, ose diçka e tillë quhet, dhe në fund të atij teksti thuhet: kjo është një detyrë që bëjmë për bashkimin e popullit tonë që jeton në Serbi, Republikën Srpska, Kosovë dhe Mal të Zi, që është pjesë e një politike të konfliktit të papërfunduar që Serbia e udhëheq prej kohësh në shekullin e 21-të, për të mos thënë se është produkt i ish-Jugosllavisë.
Çanak: Kur lexova atë fletushkë propagandistike, pyetja e parë që më erdhi ishte: nëse ka kaq shumë kujdes për serbët jashtë Serbisë, pse askush nuk ka vënë re se në Çikago jetojnë më shumë serbë sesa në Mal të Zi dhe në Kosovë e Metohi së bashku? Pse nuk është vënë re, për shembull, se në Vjenë jetojnë mbi 150 mijë serbë? Qartë që kjo nuk u intereson. Po ta harrojmë këtë. Edhe pas operacionit “Stuhia” kanë mbetur serbë në zonat urbane të Kroacisë, të cilët nuk përmenden më fare.
Surroi: Që ndoshta është më mirë për ta.
Çanak: Shumë më mirë për ta, sepse kudo ku ekziston një regjim i tillë, që është thjesht vazhdim i së njëjtës politikë të gabuar që supozohet të mbrojë serbët, serbë nuk ka më. Nuk ka, sepse pikërisht ajo që përmende është dëshmi që ata kujdesen vetëm për serbët aty ku ekzistojnë pretendime territoriale. Pra, serbët nuk janë të rëndësishëm si individë, kultura e tyre, gjuha, jo, jo, më e rëndësishmja është të jenë aty. Të jetë Serbia shteti amë dhe ata të jenë rreshti i parë i asaj ku do të vendoset ushtria serbe, dhe pastaj sikur do t’i mbrojë, dhe më pas të bashkohen me Serbinë. Kjo është pak a shumë ideja.
Ti e mban mend vitin 1993, kur të dhashë librin tim të vogël “Luftërat tek po vijnë”, dhe ti nuk u gëzove shumë. Por në të, nëse e shikon sot, është e shkruar qartë si dukej prodhimi i konflikteve në ish-Jugosllavi: ke serbët nga njëra anë dhe disa të tjerë nga ana tjetër. Pastaj, nga ana serbe, kjo serbe në thonjëza, që do të thotë nga ana e regjimit, dërgojnë dikë të vendosë barrikada dhe të hapë zjarr ndaj serbëve. Serbët mobilizohen, UDB-ja u shpërndan armët, pastaj ata me armë qëndrojnë te barrikadat. Pastaj vijnë edhe palët e tjera, dhe shfaqet JNA-ja — po flasim për vitin 1993 — dhe qëndron mes tyre.
Surroi: Që ishte parashikuar të ndodhte po ky skenar në veri të Kosovës?
Çanak: Në Banjskë, po kështu. Absolutisht e njëjta gjë. Sepse ky është një skenar që gjithmonë funksionon. Ti krijon konflikt, pastaj i ndan, dhe i ndan në mënyrë që ata që e krijuan konfliktin, të mund të vendosin pushtetin në territorin që u mbrohet nga të tjerët.
Surroi: Që të vendoset pushtet i dyfishtë.
Çanak: Po, dhe pikërisht për këtë arsye tani nuk e di se çfarë sulmesh ka ndaj Vučićit, ose si institucionet e Kosovës zëvendësojnë ato të Serbisë në veri të Kosovës.
Surroi: Një nga problemet që kishte Jugosllavia, sepse të gjitha republikat e tjera duket se janë parë edhe nga komuniteti ndërkombëtar, ishte mungesa e lidhjes së të gjitha krizave me një element të vetëm. Përndryshe, vazhdimisht flitet për marrëdhënien Kosovë–Serbi si një konflikt i papërfunduar. Por problemi nuk është Kosova dhe Serbia si konflikt i papërfunduar, por projekti i Serbisë si një shtet i papërfunduar. Sepse Serbia, përderisa nuk ka kufijtë e saj të qartë në mendjen e saj, bëhet gjeneratori i të gjitha krizave. Kemi Serbinë në raport me Kosovën, Serbinë në raport me Bosnjë-Hercegovinën, Serbinë tani që hap çështjen e identitetit të Malit të Zi dhe mënyrës se si do të krijohet ky shtet ose vazhdimi i tij që është anëtar i NATO-s. Dhe ky është një nga problemet më të mëdha, kur ndodhnin ngjarjet këtu në Kosovë, nga ’81 e këtej, mendohej se do të mbetej vetëm në Kosovë. Dhe gjithçka që ndodh në Kosovë mendohej se do të mbetej aty, por nuk ndodhi. Pra të gjitha këto kriza lidhen me mënyrën e qeverisjes në Serbi. Pse nuk u hapën këto çështje kur ishte pushteti demokratik në Serbi, ose ajo që duhej të quhej pushtet demokratik?
Çanak: Së pari, unë nuk jam shumë i bindur në demokracinë e asaj qeverie demokratike, sepse Zoran Gjingjiq, që ishte më e mira që ka pasur Serbia, është dëshmi se edhe ajo që është më e mira nuk do të thotë domosdoshmërish e mirë. Është vetëm më e mira nga opsionet e ofruara, por nuk do të thotë se është diçka e jashtëzakonshme…
Surroi: Sepse ishte vazhdim i politikës së mëparshme apo çfarë?
Çanak: Po, ai shumë herë tha se Serbia duhet të jetë një shtet me dy parti, si Gjermania, me SPD dhe CDU dhe kaq.
Surroi: Mirë, kishin edhe liberalët.
Çanak: Po, po, por janë vetëm dy të mëdhatë, dhe pjesa tjetër bën koalicione të vazhdueshme me këto të mëdha. Ai shihte Partinë Demokratike dhe radikalët, sepse radikalët, për shkak të historisë së tyre, kurrë nuk do të vinin në pushtet. Pra, Partia Demokratike do të ishte në pushtet përgjithmonë, gjë që ishte naive, por le ta lëmë këtë anë.
Në këtë kuptim, hapja e çfarëdo gjëje ishte e vështirë. Unë isha personalisht prezent, madje edhe u grinda me Zoranin në atë rast, kur Dushko Mihajloviq, atëherë ministër i policisë, në një mbledhje të Presidencës – ne ishim 18 veta aty – tha: “Njerëz, unë jam ministër policie dhe kam të dhëna që nuk më lënë të fle. Ne kemi gjetur 14 varreza masive me njerëz që janë sjellë nga Kosova. Dhe kemi gjetur varreza të tëra masive. Nuk di çfarë të bëj me këtë. Duhet ta ndaj me ju, sepse nuk kam idenë se si të veprohet me këto”. Unë mora fjalën dhe thashë: “Nuk e kuptoj pyetjen, sepse a e kemi bërë ne këtë?” Jo, këtë e bëri regjimi nacionalist i Sllobodan Milosheviqit. Për këtë arsye e rrëzuam atë. Pse duhet të turpërohemi për krimet e Sllobodan Milosheviqit? Pse të turpërohen njerëzit në Gjermani që ishin antifashistë, “Trëndafili i bardhë” dhe të tjerët që u vranë, sepse ishin antifashistë, për shkak të kampeve që organizoi Hitleri? Nuk kuptoj. Kjo duhet menjëherë të shkojë në të gjitha mediat dhe të tregojë se çfarë ishte politika e Millosheviqit. Sepse, siç thoshte një gjeneral, kur u zbuluan kampet naziste në Poloni, “fotografoni këtë – xhirojeni këtë”. Auschwitz dhe Dachau… gjithçka, sepse nesër do të gjendet dikush që do të pretendojë se kjo nuk ka ndodhur. Por ka ndodhur. Unë insistova për këtë, dhe pastaj Zorani mori fjalën dhe tha: “Nuk vjen në konsideratë. Nuk vjen në konsideratë. A mendoni më të vërtetë se dikush do të investonte në një shtet ku, kudo që futet lopata nxjerr kafkë? Ne kemi nevojë për investime, kemi nevojë për zhvillim ekonomik”. Natyrisht, kjo ishte një justifikim, sepse ai e dinte shumë mirë që njerëzit që e ndihmuan të vinte në pushtet, në fund do të përfshiheshin. Milošević u dorëzua në Hagë dhe mirë. Por, siç thua edhe ti, mendohej se aty do të ndalej. Kjo ishte ideja: të shikonim se kush do të ishte skllavi i shfrytëzueshëm, të cilin do ta dërgonim në Hagë ose do t’i bënim diçka tjetër, dhe pastaj vazhdohej me pjesën tjetër. Kjo ishte çështja kryesore.
Surroi: Dhe ata njerëz që ishin përgjegjës, në fund qëlluan ndaj Gjingjiqit, apo jo?
Çanak: Sigurisht. Dhe e vranë. Por kjo është e gjithë historia, sepse për këtë arsye kam thënë se nuk ishte kadife ose nuk ishte revolucion, meqë nëse nuk pastron deri në fund, deri tek ajo pjesë e shëndetshme, nuk ka asgjë nga kjo.
Surroi: E di, në negociatat në Vjenë, në një moment ishim të dy delegacionet – nga delegacioni i Serbisë ishin Boris Tadiq dhe Koshtunica – dhe filluan të na akuzonin për terrorizëm, dhe kështu me radhë. Dhe unë them: “Më falni, në cilin shtet është qëlluar ndaj kryeministrit të shtetit të tij? E vranë, dhe pas kësaj ndryshoi mënyra e qeverisjes në atë shtet. A ndodhi kjo në Kosovë, në vende të tjera, apo ndodhi në Serbi? Dhe aty e pashë se edhe Boris Tadiq ishte i pakënaqur, edhe pse nuk e tregonte shumë, por Koshtunicës dukej qartë se nuk i pëlqeu. Mendoj se u ngrit dhe nuk erdhi më, sepse sipas bindjes sime, kjo ishte një kthesë në Serbi. Kjo që po përjetohet sot në Serbi është produkt i një atentati, dhe nuk është hera e parë që ndodh në Serbi. Në shekullin e 20-të, fati i Serbisë disa herë është përcaktuar me plumb, e jo me votim.
Çanak: Ashtu është, por po e përsëris, Serbia ka mundur, por me shumë kushte, të evoluonte në diçka tjetër.
Surroi: Por nuk kishte shumicë për këtë.
Çanak: Nuk kishte shumicë për këtë, dhe nuk kishte shumicë për këtë, për një arsye të qartë: shumica e madhe e njerëzve që morën pjesë në ndryshimet e vitit 2000, dhe mund të t’i shkruaj kush janë, thjesht u kënaqën me pozita të vogla në mekanizmin e pushtetit të ri, por jo me ndryshime reale. Sepse kur unë kërkova ndryshimin e marrëdhënieve ndaj Vojvodinës, e gjithë bota thoshte “po, po, ne do ta bëjmë këtë”, dhe pastaj u bë një ligj omnibus për t’i rikthyer disa kompetenca. Unë atëherë isha shumë i sëmurë dhe ditën e parë arrita të qëndroja në parlament si kryetar i propozuesve. Ditën e dytë nuk arrita të qëndroja në parlament dhe shkova në spital, dhe nënkryetari im, nënkryetar i Kuvendit të Vojvodinës, i cili ishte nga Partia Demokratike, ishte përpara propozuesve. Dhe tani shiko se çfarë ndodhi: ai para propozuesve pranoi amendamentet e qeverisë. Amendamentet e qeverisë ishin fshirje e të gjitha afateve nga ligji. Pra të gjitha afatet u fshinë. Dhe kjo e bën tërësisht të pavlefshme, sepse ti e di …
Surroi: Ke një moment shumë simbolik për marrëdhënien tënde dhe atë pushtet, dhe ai ndodhi në ditën dita kur Kosova shpalli pavarësinë dhe kur u zhvillua debati në parlamentin e Serbisë, ku ti e trajtove në një mënyrë shumë të ndryshme.
Çanak: Situata ishte kështu: atëherë ishin ulur Koshtunica, Boris Tadiq, Ivica… ky Daçiq foli, të gjithë flisnin për këtë si diçka të papranueshme, si nuk duhej të ndodhte. Unë mora Kushtetutën, dola në foltore dhe thashë: “Njerëz, kjo është Kushtetuta e Republikës së Serbisë, që ju e keni miratuar. Unë kam qenë në grupin që protestonte para parlamentit kundër kësaj Kushtetute, por ju e keni miratuar. Në Kushtetutë thuhet se Kosova është pjesë e pandashme e Serbisë. Nëse e ka shpallur pavarësinë, kjo do të thotë rebelim, shkëputje e një pjese të territorit të shtetit. Do të thotë, ndizni tanket, shkoni në Prishtinë dhe arrestoni menjëherë të gjithë ata që e shpallën. Por pasi që nuk mund ta bëni, sepse nuk kam parë askënd tjetër që të ketë guximin ta përmendë këtë, atëherë pranojeni që nuk mundeni, pranojeni që është kështu, dhe pranojeni që ka mbaruar me këtë mashtrim. Dhe tani duhet të ndërmerren hapa, të ndryshohet Kushtetuta, etj.”.
Surroi: Dhe ky është një problem që e ilustron atë, problemi i konfrontimit me realitetin, se ka frikë nga përballja me realitetin.
Çanak: Jo, jo, nuk është konfrontim me realitetin, kjo është një taktikë e qëllimshme… ti e di, natyrisht, ke qenë në cirk si fëmijë: sa herë magjistari lëviz duart, atë dorë të cilën e lëviz më shumë, në të nuk ka asnjë monedhë. Monedha është gjithmonë në dorën tjetër. E njëjta gjë këtu. Kur bëhet sondazhi i opinionit publik se çfarë u intereson njerëzve në Serbi, Kosova është diku në vendin e nëntë, dhjetë. Nuk është fare në krye, por me përsëritjen e vazhdueshme nga të gjithë, nga ata në pushtet dhe nga ata që duan të jenë në pushtet – sepse janë vetëm dy opsione në Serbi. Të dy betohen “se nuk ka dorëzim, se ne nuk do ta njohim kurrë Kosovën” etj., kjo është gënjeshtër e pastër. Kur bisedon privatisht me secilin, e sheh se nuk ka fare lidhje. Por në Serbi, kjo gënjeshtër si koncept politik konsiderohet aftësi politike, jo diçka e turpshme që një njeri serioz nuk do ta përdorte.
Surroi: Por kjo bëhet e rrezikshme kur integrohet, dhe ishte një kombinim i tmerrshëm i religjiozitetit dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, kur patriarku Porfirije foli me Putinin dhe përfshiu tërë këtë çështje, hyrjen e Serbisë në atë “Botën Serbe”, dhe tha “sapo kam qenë në Kosovë, ajo është shpirtërorja jonë” etj. Kështu që kjo përzierje bëhet edhe më intensive dhe eksplozive me faktor Rusinë dhe luftën në Ukrainë.
Çanak: Është interesante se askush nga përfaqësuesit kishtarë të së ashtuquajturës kishë, të së ashtuquajturës ortodokse dhe të së ashtuquajturës serbe, mund ta shpjegoj pse janë të ashtuquajtura...
Surroi: Na trego.
Çanak: ... vetëm ta përfundoj, pastaj do të flas për të.... nuk përmendi se objekti më i shenjtë serb është absolutisht Hilandari, në Greqi. Por askujt nuk i ka shkuar në mend të dërgojë tanke në Malin e Shenjtë për të “çliruar Hilandarin”. Ky është thelbi i historisë: kjo nuk ka lidhje, e gjitha është manipulim. Personalisht, siç e di, kam qenë në Manastirin e Deçanit, kam qenë në Patriarkanën e Pejës, etj.
Surroi: Madje mendoj se ju, vojvodinasit, keni më shumë manastire sesa Kosova.
Çanak: Jo, jo, jo. Vetëm në Frushka Gora ka më shumë manastire. 14 manastire i ka Frushka Gora. Por natyrisht, kjo nuk është e rëndësishme, pasi për Vojvodinën nuk është problem, kështu që nuk duhet përdorur si argument.
Surroi: Po, po.
Çanak: Historia e kishës është mashtrim i pastër. Kisha nuk është serbe për një arsye të qartë: ajo është falsifikim, sepse u krijua me shtetin e Mbretërisë së serbëve, kroatëve dhe sllovenëve...
Dhe sipas kanoneve ortodokse, kur ke një shtet të ri, ke një kishë ortodokse. Pastaj kjo kishë u bashkua në Principatën e Serbisë, ky është emri origjinal i Kishës Ortodokse.
Surroi: Kjo ishte në Vojvodinë?
Çanak: Jo, jo, Kisha Ortodokse në Principatën e Serbisë, ok? Kisha Ortodokse Autoqefale e Malit të Zi dhe Mitropolia Autoqefale e Karlovcit në Vojvodinë, me disa dioqeza në Hercegovinë dhe në Maqedoninë e Vardarit u quajtën Kisha e Bashkuar Ortodokse Serbe. Kjo kishë mori licencën tomos për veprimtarinë e saj më 1921. Që atëherë ekziston. Pastaj e fshinë fjalën “bashkuar”, që askush të mos pyesë me kë janë bashkuar, dhe mbeti Kisha Ortodokse Serbe. Kur u krijua shteti i pavarur i Malit të Zi, kjo nuk solli automatikisht krijimin e një kishe ortodokse në Mal të Zi.
Surroi: As tomosin.
Çanak: As tomosin, pse? Për të mos e njohur rastësisht dikush Malin e Zi. Serbia nuk e njeh Malin e Zi. Politikanët mund të flasin çfarë të duan, Serbia nuk e njeh Malin e Zi, dhe kjo është kisha…
Surroi: Mirë, kanë marrëdhënie diplomatike etj., e njeh.
Çanak: Unë po flas…
Surroi: Nuk e njeh sistemin operativ, ndoshta.
Çanak: E di, por kjo është ajo që numërohet, sepse kjo që ndodh çdo ditë… po Göringu ishte në funeral. Hermann Göring, njeriu i dytë i Rajhut të Tretë, ishte në funeralin e mbretit Aleksandër.
Surroi: Mirë, Serbia e njeh Bosnjë-Hercegovinën, ka marrëdhënie diplomatike.
Çanak: Po, e njeh Bosnjë-Hercegovinën, por kur duhet të pozojë me dikë, Aleksandar Vuçiq nuk pozon me askënd nga Sarajeva. Sepse Sarajeva është një shtet tjetër, ndërsa kjo është disi “e jona”, e kupton?
Surroi: Mirë, le të kthehemi te kisha.
Çanak: Pra, nuk është serbe, për shkak se nëse do të ishte serbe, atëherë në këtë moment do të duhej të qëndronte pranë popullit serb, që është shumicë në rrugë. Shumica është në rrugë, por ajo nuk merr një qëndrim të qartë.
Surroi: Jo, ishte kundër, mendoj patriarku foli kundër protestave.
Çanak: Ajo që foli kundër protestave… por, pasi Kisha Ortodokse serbe është organizuar si konfederatë, askush nuk mund ta ndalojë një peshkop të shfaqet atje. Dhe ky është thelbi i çështjes: nuk është serbe, është ajo që do të thoshim, një degë beogradase për ndikim nga regjimi, diçka e ngjashme me Kishën Ortodokse ruse.
Surroi: Mirë, kishat duan të jenë afër pushtetit…
Çanak: Kishat duan para dhe pushtet, për ta thjeshtuar. Dhe kjo arrihet më lehtë përmes regjimit. Nuk është ortodokse, sepse për të qenë ortodokse, duhet të ishte e krishterë. Dhe etno-filetizmi, insistimi në atë se mund të jesh serb vetëm nëse je në Kishën Ortodokse Serbe, është absolutisht… sepse Kisha Ortodokse serbe nuk e pranon që një serb mund të jetë budist, katolik, protestant apo çfarëdo tjetër.
Surroi: Pse? Mendoj se nuk është e saktë.
Çanak: Gjatë pagëzimit në Kishën Ortodokse serbe, te fusha e kombësisë shkruhet “serb”.
Surroi: Mirë.
Çanak: Po nuk është mirë, si mirë.
Surroi: Pra, ty të identifikon si serb.
Çanak: Po, por problemi është se ata thjesht… Nëse në Hungari, ke hungarezë që janë katolikë ose protestantë; në Sllovaki ke evangjelistë dhe katolikë, etj.
Surroi: Por kur…
Çanak: Më fal, te shqiptarët ka që janë myslimanë, katolikë, madje edhe ortodoksë. Pra, ajo është kombëtare, ndërsa kjo është kishtare. E kjo këtu nuk ekziston. Sepse ke situatën që ushtria ka festë kishtare në një shtet sekular. Kuptove?
Surroi: Kjo është kundër shtetit dhe kishës…
Çanak: Kushtetutës dhe gjithçkaje. Të imagjinosh që policia ka festë kishtare, që qytetet Novi-Sad dhe Beograd dhe të tjerat, madje edhe Novi-Sadi, ku zyrtarisht fliten 4 gjuhë, ka festë kishtare. Por prit, si nuk ka ditëlindje të shenjtorit, por ka festë kishtare? Sepse ky nënkuptim i Kishës Ortodokse Serbe, si dikush që flet në emër të besimtarëve në një shtet, praktikisht e ngriti në një nivel kundërkushtetues.
Surroi: Dhe kundër kanonit gjithashtu.
Çanak: Po, edhe kundër kanonit, dhe për këtë nuk mund të jetë ortodokse. Dhe natyrisht nuk është kishë, por një organizatë për pastrim parash, dhe bëhet kështu: Për shikuesit tuaj, pasi kisha nuk paguan tatim, mund të shpallet, për shembull, një depo e materialit ndërtimor si e kishës. Dhe kjo depo nuk paguan TVSH prej 20%, ofron çmim më të ulët për 10% se të tjerët, dhe kisha i merr ato 10% dhe siguron para të mëdha që mund t’i përdorë si të dojë, sepse është e vetmja që nuk është e obliguar të lëshojë fatura fiskale.
Surroi: Mirë, ky është një përgjithësim, nuk kanë të gjitha kishat depo materiale…
Çanak: Po flas për Kishën Ortodokse serbe, të ashtuquajturën kishë. Flas për mënyrën se si ata pastruan para, jashtë sistemit fiskal të Serbisë, dhe njëkohësisht priftërinjtë e kishës serbe marrin pension dhe social nga buxheti.
Surroi: Por le të kthehemi… edhe miku yt nga gjimnazi, nëse nuk gaboj, patriarku Porfirije... ju njiheni nga gjimnazi?
Çanak: Nuk njihemi nga gjimnazi, por shkuam në të njëjtin gjimnaz dhe njihemi prej kohësh.
Surroi: Ky është një njeri që u pranua në rrethet liberale në Zagreb, ndërsa ishte atje, derisa shërbeu atje në kishë. Si është e mundur që ai tani integrohet në një politikë që… unë nuk kam dëgjuar kurrë nga ndonjë zyrtar kishtar që ka thënë se ne duam të jemi njësi administrative-territoriale ruse, që është afërsisht ajo që i tha Putinit.
Çanak: A e ke vërejtur gjatë atij takimi me Putinin, që nga krahu i tij i djathtë ishte Irinej Buloviq? Irinej Buloviq…
Surroi: I cili është vojvodinas...
Çanak: Ai është nga Novi-Sadi. Irinej Buloviq është një nga ata kalorës të apokalipsit të së ashtuquajturës Kishë Ortodokse serbe.
Surroi: Nga vitet ’90.
Çanak: Një njeri që, për shembull, ishte nga ata që rrëzuan planin “Z4”. E mban mend? Ai i njëjti Irinej Buloviq…
Surroi: Për shikuesit… nëse do të ishte miratuar plani “Z4”, serbët në Kroaci do të kishin një autonomi shumë më të gjerë se çdo autonomi në Evropë deri atëherë.
Çanak: Absolutisht, deri në nivelin që mund të shtypnin monedhën e tyre. Por ky i njëjti Irinej Buloviq u ul pranë Porfirijes dhe praktikisht i diktonte çfarë të thoshte. Ia korrigjonte fjalët, nëse e ke vërejtur?
Surroi: E kam vërejtur, por nuk ia jepte fjalën, por…
Çanak: Ia dha fjalën para kësaj. Për këtë, gjithçka që tha Porfirije nuk ka lidhje me atë që ai realisht mendon. Sepse kur sheh çfarë ka ndodhur që nga momenti që u bë patriark, e sheh që ai hyri në këtë makineri... derisa ishte igumen i manastirit të Kovinit, madje edhe kur ishte mitropolit i Zagrebit e Lubjanës, nuk kishte lidhje me politikën e brendshme në Serbi. Kur u bë patriark, në atë moment, kjo politikë e brendshme, ky “gërshetim i gjarpërinjve” në Beograd e kapi dhe këtu më nuk del jashtë. Çdo patriark do të fliste kështu ose do të vdiste në rrethana të paqarta. A nuk ishte patriarku i kaluar Irinej, që pretendonte se situata e serbëve në Mal të Zi ishte më e keqe sesa e serbëve në Kroacinë e pavarur? Një gënjeshtër e tmerrshme, që nuk kam fjalë ta përshkruaj. Është tmerruese kjo shpërfillje për viktimat e terrorit ustash dhe gjenocidit që kanë kryer.
Surroi: Ky kombinim i forcave të sigurisë fetare, të policisë sekrete dhe Putinit e vendos këtë rajon në një situatë shumë të vështirë.
Çanak: Edhe më të vështirë. Sepse i gjithë trafiku, nëse vazhdon kështu, do të kalojë përmes kufijve të Bashkimit Evropian, dhe ata kufij anashkalojnë Serbinë. Në vend që të kalojnë përmes Budapestit dhe korridorit 10, kamionët do të shkojnë përreth, përmes Bullgarisë dhe Rumanisë, pak më gjatë, por pa asnjë kufi. Dhe duhet pasur parasysh: asnjë doganë. Nuk ia vlen të merresh me Serbinë. Rusia e sheh Serbinë si një aeroplanmbajtëse që s’fundoset në zemër të Bashkimit Evropian, dhe ky është thelbi i çështjes. Rusia për atë insiston në paqëndrueshmërinë e rajonit që të fusë spiunët e saj, këshilltarët ushtarakë. Nuk ishte dje, apo pardje, presidenti Vučić tha se ka marrë informacione nga shërbimet ruse…
Surroi: Se po përgatitet Maidani.
Çanak: Po, vetëm është një çështje nëse ai mbështetet te shërbimet ruse, nëse Aleksandar Vulin ka qenë shef i shërbimeve sekrete në Serbi dhe ka marrë një dekoratë nga drejtori i shërbimit sekret rus. Pra, për çka po flasim ne?
Surroi: Një nga gabimet që bëjnë edhe diplomatët ndërkombëtarë që dinë diçka për Jugosllavinë, është krahasimi mes titizmit dhe pozicionimit të Vuçiqit, se si Serbia dhe bota kanë atë instinkt ndaj të paangazhuarve, dhe se si Vuçiq po balancon siç bënte Tito.
Por këtu është një gabim themelor: Tito në një moment të rëndësishëm jo vetëm që u tha “jo” Rusisë dhe Stalinit, por shumë suksesshëm edhe e integroi nën një ombrellë NATO-je të viteve ‘50, gjë që Serbia nuk e ka bërë.
Çanak: Serbia… Shkatërrimi i Jugosllavisë nuk ka përfunduar.
Surroi: Dakord, pajtohem.
Çanak: Dhe nuk ka përfunduar jo sepse duhej të krijoheshin shtete të tjera, por sepse nuk u bë ajo çfarë mund të bëhej: një ndarje e qetë, sipas modelit të Çekosllovakisë. Në vend të kësaj, ndodhën luftëra të përgjakshme në mënyrë që të lihen plagë të hapura dhe që përmes tyre të manipulohet me njerëzit, për të mos iu kthyer çështjeve sociale, që janë karakteristike për situata kur ka paqe. Trocki fliste për revolucion të përhershëm, ndërsa këtu ka një gjendje permanente lufte.
Surroi: Apo luftëra të papërfunduara dhe shtete të papërfunduara.
Çanak: Shiko Bosnjë-Hercegovinën, e kam thënë qindra herë. Kur ke një luftë civile, duhet të kesh një palë të humbur. Nuk mund të mos ketë një humbës, sepse atëherë nuk ka përfunduar lufta. Marrëveshja e Daytonit ndali luftën, por nuk e mbylli. Përfundimi i luftës është kur sqarohet se çfarë ka ndodhur. Dhe ndodhi ajo që ishte qëllim, të ndahej Bosnjë- Hercegovina në dy, ose të paktën tri entitete. Pasi ndarja e Bosnjës do t’ia kishte mundësuar Serbisë të zgjerojë territoret dhe me këtë të arrijë disa avantazhe gjeopolitike, të cilat sot nuk i ka. Kjo është e gjitha.
Natyrisht, Milorad Dodik më ka thënë personalisht, jo ku ta di kujt – pasi në një kohë ishim të afërt derisa nuk shkoi në këtë egërsi populiste me sjellje fashiste që po e thyen vendin ku jeton. Por këtë ta lëmë anash. Ai më ka thënë se nuk i shkon ndërmend të bashkohet me Serbinë. Të kesh shtetin tënd është ajo që vlen. Ky është mendim i tij, natyrisht në atë sekondë që do të ndodhte diçka, askush nuk do ta pyeste, sepse ky është një projekt më i vjetër se ai dhe Republika Srpska; një projekt që qëndron mbi tavolinë për ... dyqind vjet.
Surroi: Po të kthehemi te kjo çështje. Hyjmë në një periudhë për çka edhe kam shkruar... mund të hyjmë më 2026, në një periudhë në të cilën ekstensioni i shteteve të papërfunduara shtrihet nga Ukraina deri në Mal të Zi. Sipas mendimit tim, lufta në Ukrainë nuk do të ndalet, meqë Ukraina do ta çlirojë territorin e saj. Nuk e shoh si mundësi ushtarake këtë. Por e shoh si mundësi që Ukraina, Rusia dhe e gjitha bota që e dëshiron këtë, mund të arrijnë një marrëveshje provizore, ku territoret që Rusia kontrollon, të legjitimohen për një periudhë.
Këto janë skica në vija të trasha, nuk po flas për detajet, por do të thotë që kjo luftë e papërfunduar në Ukrainë, pasi ajo, siç e njohim ne si një shtet i njohur ndërkombëtarisht, është i papërfunduar, nuk do të jetë i plotë territorialisht, dhe se nga kjo perspektivë, i gjithë rajoni nga Moldavia në Mal të Zi si një territor në të cilin Rusia nuk do të investonte shumë, por do të investonte mjaftueshëm për t'i mbajtur ato si çështje të hapura. Sepse kjo është në të vërtetë “modus operandi’ i Putinit.
Çanak: Jo vetëm e Putinit. Gjithmonë, para së gjithash Rusia, nuk i është përmbajtur asnjë marrëveshjeje që ka nënshkruar. Prej, e përsëris, Marrëveshjes së Budapestit.
Surroi: Me të cilën Ukraina humbi armët bërthamore.
Çanak: Me të cilën Ukraina humbi armët bërthamore dhe nëse ajo marrëveshje e Budapestit nuk do të nënshkruhej, Ukraina nuk do të ishte sulmuar. Dhe tani ke situatën ku hapet çështja e Kosovës... mospërfundimi i çështjes së Kosovës është pjesë e gjithë kësaj. Çfarë çështje? Çfarë është në pyetje? Kosova është shtet i pavarur dhe i njohur. Mua më pyesin se sa shtete e kanë njohur Kosovën. Unë ju them mirë, po sa shtete e kanë njohur Tajvanin? E di sa shtete e kanë njohur Tajvanin?
Surroi: Ndoshta 15.
Çanak: 12. Dhe Tajvani prodhon 97% të mikroçipave në të gjithë botën, ata prej 5 nanometrash.
Surroi: Po, ka edhe qarkullim me Kinën në vlerë 200 miliardë dollarë.
Çanak: Ashtu. Dhe më thonë këto janë dy çështje që nuk krahasohen, pasi këta 3 për qind që nuk prodhohen në Tajvan, prodhohen në Kore të Jugut.
Pra, kur e sheh kështu, është plotësisht e qartë për ty se këto janë histori për fëmijë. Kosova është një shtet i pavarur. Dhe ideja jote, për të cilën kam folur shumë herë rreth zhvillimit policentrik të çështjes kombëtare shqiptare, është ajo që askush nuk mund ta thotë në Serbi, dhe askush nuk mund të thotë pse nuk ka vetëdije për këtë, sepse këta e paraqesin veten si serbë të Bosnjës.
Po si janë ata serbë? Ata janë boshnjakë të fesë ortodokse; pra jo serbë, të jemi të qartë.
Surroi: Edhe hercegovas.
Çanak: Në rregull, hercegovasit janë... E dini çfarë do të them. Një lloj i veçantë fijeje e fortë. Sidoqoftë, nëse e shikoni në atë mënyrë, ky policentritet është e vetmja zgjidhje. Pra, po e merr parasysh konceptin e shtetit të shekullit të 19-të, dhe kjo të shtetit të centralizuar. Pse në Beograd - pavarësisht se sa është i orientuar drejt demokracisë etj. – ia përmendim Vojvodinën, pyetja e parë është 'çfarë duan ata?’, ‘a janë Serbi, janë’, ‘pra çfarë duan ata’. Nuk ka dikush që ta ndiejë dallimin e vet, si të tillë. Kjo është plotësisht e paqartë për ta.
Surroi: Edhe komunat në Kosovë kanë shumë më tepër kompetenca sesa komunat në Serbi. Niveli i centralizimit është shumë më i lartë në Serbi.
Çanak: Epo, sigurisht, sepse Serbia nuk është larguar kurrë nga pashallëku i Beogradit, nuk është larguar kurrë nga Obrenoviqët, Milosh Obrenoviq dhe nga ai pushtet absolut.
Surroi: Nuk ka as pluralizëm të gjuhës serbe, Ijekavica nuk është shumë e njohur.
Çanak: Jo, jo. Ashtu si në Kroaci që ke shtokavski, çakavski, në Serbi nuk ka. Ekavica dhe mbaroi. Për shkak të këtij uniformiteti, atij të linjës së fundit të tempujve, asaj të së ashtuquajtur Kishë Ortodokse Serbe, ku ata nëpër Vojvodinë tash - kërkoj ndjesë nëse dikush më keqkupton - por po ndërtojnë në mënyrë identike, domethënë, arkitekturën, siç bëri Enver Hoxha në Shqipëri. Ata po ndërtojnë bunkerë, vetëm se po e vendosin kryqin sipër. Por është afërsisht i njëjti lloj arkitekture, ndryshe nga kishat baroke që janë karakteristike për kishat ortodokse në Vojvodinë. Asnjë kishë baroke nuk u ndërtua në Vojvodinë, asnjë. Vetëm ai stili rashko-bizantin.
Dhe tani kur e shikon në atë mënyrë, e kupton se ai uniformitet... e, po, u ndërtua një kishë. U ndërtua në Banstol të Frushka Gorës, një kishë ruse, tërësisht ruse, me një kupolë të artë dhe ata madje prisnin që nëse Putini do të vinte, do ta vizitonte atë kishë, etj.
Ky është problemi i atyre gjërave të papërfunduara...
Surroi: Luftërave dhe shteteve...
Çanak: ... madje edhe kombeve. Sepse mos harroni, ju përmendët Ukrainën dhe po harroni Gjeorgjinë. Gjeorgjia gjithashtu ka një problem me Osetinë e Jugut dhe Abkhazinë, të cilat u morën me forcë.
Le të themi çështja e kësaj gjuhe, mbrojtja e popullsisë rusishtfolëse në Ukrainë. Epo, Kharkiv ishte një qytet rusishtfolës.
Surroi: Ende po luftohet.
Çanak: Pse është rusishtfolës? Sepse Rusia ka djegur librat ukrainas dhe ka ndaluar gjuhën ukrainase. Ajo flitej vetëm nëpër fshatra. Kultura ukrainase, si e tillë, është zhvendosur dhe i është bashkangjitur kulturës ruse.
Një shembull tjetër, këto marrëdhënie për ministër të Kulturës në Serbinë e ardhshme të çliruar përmendin emrin e Emir Kusturicës. Tani, Emir Kusturica, i cili natyrisht u pagëzua si serb, Nemanja, tash e ka emrin për arsye fetare ortodokse. Ky Nemanja Kusturica ka një video në YouTube të bisedës me Putinin. Atë Putini e dekoron paraprakisht me “Urdhrin e Miqësisë”, që jepet për merita, për promovimin e gjuhës dhe kulturës ruse, në një kohë kur Kusturica nuk di rusisht. Pastaj ai planifikon të bëjë tre filma në Rusi. Një sipas një vepre të Gogolit, një për kozakët dhe një tjetër. Ku është qëllimi? Të tre janë të lidhur me Ukrainën. Përmes filmave të Kusturicës, të paguar nga Moska, veçoria kulturore e Ukrainës futet praktikisht në kulturën ruse, dhe ne nuk e dimë saktësisht se çfarë duan ata.
Surroi: Ti u ktheve – nga hera e fundit kur u dëgjuam –nga Mali i Zi, nga Bosnja-Hercegovina, dukshëm i shqetësuar. Pse?
Çanak: Sepse po vibron kudo. Kudo po dridhet. Mali i Zi po dridhet për shkak të persekutimit të identitetit malazias, ku gjuha malaziase, kisha malaziase, malazezët në përgjithësi..., përmendja e gjithëçkaje që është malazeze në Mal të Zi tani është një herezi, gjë që është plotësisht bizare. Por nëse shikoni, kështu është kudo. Ta përmendësh malaziasen në Mal të Zi ose vojvodinasen në Vojvodinë, konsiderohet menjëherë tradhti. Unë thashë, kërkova që libri im "Udhëtarët për Molisujë" të përkthehet në gjuhën malaziase. Tani këta njerëz thonë, e dini çfarë, ne menduam se në fakt ishte vetëm pak korrigjim, etj. Jo jo, jo. Dua përkthim. Dhe ata vërtet e përkthyen. Por ajo që dua të them është se ju turpëroheni në Mal të Zi për atë që është malaziase. Një nga destinacionet e rralla gjithëpërfshirëse në ish-Jugosllavi. Ajo që është malaziase nuk mund të jetë nacionalizëm. Nuk mundet, sepse është një përmbledhje e dy gjërave: malazezizmit etnik dhe patriotizmit kushtetues ndaj Malit të Zi si shtet, gjë që ndihet nga një numër serbësh e shqiptarësh, dhe nga malësorët dhe të gjithë të tjerët që janë natyrshëm malazezë etnikë?
Surroi: Dhe ky është një fenomen i ri, nuk është realisht një fenomen i vjetër, kjo vjen me demokracinë.
Çanak: Por ekziston, dhe është shumë domethënëse, sepse tregon se është e mundur të evoluosh nga një koncept thjesht etnik, në një koncept kushtetues patriotik.
Surroi: Sigurisht, ai ishte momenti kur Mali i Zi kaloi nga dy sy në kokë në kokën e vet.
Çanak: Sigurisht, por edhe kalimi në NATO dhe pasi i gjithë ai koncept...
Surroi: Revolucioni demokratik i një shteti evropian...
Çanak: Nga ana tjetër, ka një presion të madh mbi këtë Mal të Zi për të anuluar të gjitha këto, sepse bregdeti malazias është e vetmja zonë ku, edhe në bregdetin verior të Detit të Kuq, Rusia mund të ndërtojë një bazë detare. Dhe ky është thelbi.
Surroi: Ose nëse nuk ndërton një bazë, atëherë të mos lejojë të përdoret nga NATO-ja.
Çanak: Një nga ato të dyja. E në Bosnjë, problemi është shumë i thjeshtë. Ekziston një kërcënim i vazhdueshëm për shkëputje të Republikës Srpska, dhe kjo u përsëritet vazhdimisht njerëzve, plagët e luftës të të cilëve janë të freskëta. Aty ku, kur mbahen përkujtime në Srebrenicë çdo vit, gjithmonë një ditë më parë ka një marifet me këto këngë nacionaliste serbe përreth, të cilat fyejnë viktimat dhe familjet e tyre. Kjo nuk është rastësi. Kjo shërben për të parandaluar që dikush të bëjë aksidentalisht një marrëveshje. Sepse nëse bëhet një marrëveshje, në atë moment autoritetet qendrore në Beograd humbasin, dhe kur them autoritet, nuk dua të them vetëm autoritetin aktual shtetëror, por po flas për thellësi të shtetit. Nuk më pëlqen ky term, por...
Surroi: Pushteti i Apisit...
Çanak: Koncepti i Apisit për qeverisjen, ku UDB-ja është gjithçka, ku VBA-ja është gjithçka, ku shërbimet janë gjithçka, dhe të gjithë të tjerët...
Surroi: Edhe tifozët, edhe pjesa tjetër e shoqërisë.
Çanak: Ata janë mjete, ku edhe vetë Vuçiq tha në një moment se ‘ne nuk mund t’i luftojmë, ata janë shumë në numër’.
Dhe unë thashë, atëherë ai njeri duhet të japë dorëheqjen menjëherë. Kushdo që pranon se ka diçka në territorin e vendit të tij, me të cilën nuk mund të merret...
Surroi: Po, kur nuk ke monopol mbi dhunën, mbi forcën...
Çanak: ... nuk ka më diskutim. Dhe ai në fakt e pranoi. Ai tha diçka tjetër, por sigurisht që njerëzit nuk e kuptuan. Tha se aktualisht ne nuk kemi forcën politike për të hequr dorë nga ato forca parapolicore dhe paraushtarake të cilat na ndihmojnë të bëjmë punë të ndyra. Kjo është ajo që tha në të vërtetë.
Surroi: Nëse e ka thënë këtë, do të thotë që këta qytetarë dhe studentë që nuk kanë ndonjë sofistikim në këto marrëdhënie politike, etj., në të vërtetë kanë absolutisht të drejtë se e vetmja mënyrë për të ndryshuar këto struktura shtetërore është të mblidhen në rrugë.
Por kishte një turmë në rrugë dhe kjo nuk ndodhi. Ishin 300 mijë njerëz në muajin mars.
Çanak: Dhe më shumë. Sun Tzu, në veprën e tij legjendare mbi artin e luftës, thotë: nëse ke një strategji, por jo taktikë dhe burime, ke zgjedhur rrugën më të ngadaltë drejt fitores. Por nëse ke taktikë dhe burime, por jo strategji, krijon pamjen e një lufte, por ke zgjedhur rrugën e disfatës. Dhe kjo ka ndodhur deri më tani me çdo protestë në rrugë, pasi për çdo terapi së pari është e nevojshme të vendoset diagnoza. Askush nuk është gati ta japë atë diagnozë, sepse kur për Vidovdan u mblodhën po ashtu shumë njerëz në rrugët e Beogradit, përnjëherë shfaqet një folës i cili foli për integrativizmin serb, që tani është termi më i ri për ‘botën serbe’, që ishte një sfidë e re për ‘Serbinë e Madhe’, ose për aleanca e të gjitha vendeve serbe, etj., etj. Pra, mendoj se aty qëndron problemi kryesor. Mendoj se kjo qeverisje e Apisit po i tërheq për hunde të gjithë njerëzit në Serbi. Pastaj, kur sheh se po fillon të pësojë goditje serioze, atëherë bën disa ndryshime personale, kafshon ndonjë këmbë si dhelpra rreth hekurit, pastaj e lë Milosheviqin të shkojë në Hagë. Ose kjo, ose ajo, por në të njëjtën kohë struktura mbetet e njëjtë. Dhe pastaj është praktikisht e pamundur të ndryshosh diçka.
Surroi: Dhe kjo do të thotë që nëse gjërat vazhdojnë kështu, vitin tjetër mund të shohim të njëjtin proces që po ndodh tani, një lloj rituali në rrugë, një lloj veprimi ritual nga policia dhe ata banditë, por në të vërtetë kjo është pa asnjë ndryshim në shoqëri.
Çanak: Do ta përsëris, pa një plan të qartë qëllimi dhe strategjie deri në këtë moment ... ai që ka bindur studentët se zgjedhjet janë zgjidhja, ai punon drejtpërdrejt për të shkatërruar gjithçka. Të shkosh në votime, nuk do të thotë hajde të votojmë. Të shkosh në votime do të thotë edhe përgatitje për votime. Duhej të kishte një ligj zgjedhor të përgatitur, sepse ai aktual është i papranueshëm. Duhet të ketë një plan konkret për pastrimin e listës së votuesve, ku është e qartë se ka qindra mijëra njerëz, dhe ndoshta më shumë, që ose janë të vdekur, ose nuk janë aty, dhe që ‘votojnë rregullisht’. Një mijë gjëra të tilla duhej të përgatiteshin, të cilat më pas duhet të miratohen nga kuvendi me urgjencë, të vihen në zbatim, dhe pastaj të fillojmë të flasim për zgjedhje. Megjithatë, në vend që të ndjekim këtë rrugë, po ndiqet ... zgjedhjet dhe çka? Vuçiqi do t’i thërrasë zgjedhjet kurdoherë, do të ketë zgjedhje. Kur të mbahen ato zgjedhje, ai nuk do të jetë kandidat për president, por do të gjejë dikë tërheqës për president. Por grupi i partive me të cilat ai do ta bëjë këtë përmes mediave, parave, kësaj, asaj, do të ketë shumicën dhe ai do të kthehet si kryeministër. Dhe si kryeministër, ai jo vetëm që do ta vazhdojë këtë, por do të përpiqet të eliminojë çdo mundësi ndryshimi.
E dërgova këtë mesazh në një tekst. Nëse qasja nuk ndryshohet, sepse kini kujdes, ata arrijnë të bindin, po flasim për pushtetin e Apisit, ata arrijnë të bindin studentët se të gjithë politikanët janë hajdutë. Se të gjithë politikanët nga vitet nëntëdhjetë deri më sot janë njësoj. Dhe se ata duan në listë vetëm njerëz që nuk kanë qenë kurrë në politikë. Epo, është njësoj sikur të thuash se të gjithë mjekët marrin ryshfet dhe unë dua të operohem nga dikush që nuk ka shkuar kurrë në shkollë të mjekësisë. Gjë identike. Pra, si mendoni se mund ta ndryshoni situatën politike pa politikanë? Si mendoni se pa njerëz që e njohin profesionin, nuk po flasim për asgjë tjetër, të ndryshoni situatën në shoqëri. Si mendoni që pa atë diagnozë ta merrni atë terapi dhe kush do t'jua japë këtë diagnozë? Kush do t'ju tregojë se ku është problemi? Epo, shikojeni edhe vetë se sa ishin për 10 muaj e gjysmë, sa shanse të humbura. Çfarë morëm? E tëra që morëm ishte se policia po bëhet gjithnjë e më e paedukatë dhe më arrogante. Dhe pse gjithçka është më arrogante? Sepse Vuçiqi e liroi me gjakftohtësi nga përgjegjësia personin që goditi vajzën, i dha gaz dhe e goditi me veturë, 4 banditë që ia thyen nofullën vajzës kur ajo po ngjiste postera studentësh... i liroi të gjithë. Prandaj, ai ka të drejtë të amnistojë në çdo moment të procesit...
Surroi: Çdo rrahës...
Çanak: Nga çdo rrahës. Epo, nëse ai do t'i shfajësojë të gjithë, atëherë arrijmë në përfundime shumë të tmerrshme. Se ai po lufton, siç do ta shihni, dhe gjëja më e keqe është propaganda paralele që kalon nëpër ato, kinse të opozitës, 'ai ka mbaruar', ‘është vetëm çështje kohe’, ‘thjesht duhet të këmbëngulësh’. Jo, jo, ajo këmbëngulje pa strategji është humbje kohe, energjie dhe do të përfundojë në të njëjtën mënyrë siç përfundoi protesta “Një në 5 milionë”, siç përfundoi “Këmisha e përgjakshme”, siç përfundoi “Serbia pa dhunë”, siç përfunduan një sërë protestash të tilla.
Surroi: Presidenti Vuçiq kupton mirë marrëdhëniet ndërkombëtare. Ai ka një instinkt të mirë, të cilin e ka zhvilluar gjatë viteve për atë se kush çfarë rëndësie ka, si të shprehet në Perëndim, në Lindje, etj. Një nga pritjet e tij që po realizohet është ndryshimi i marrëdhënieve politike brenda vendeve të mëdha në Evropë. Dhe kjo do të thotë forcimi i AFD-së në Gjermani, mundësia që Marie Le Pen në këtë lloj krize që po kalon Franca, të jetë vitin tjetër - apo kur do që të mbahen zgjedhjet - kandidatja kryesore. Në Britaninë e Madhe po ndodh një ndryshim serioz brenda, kështu që Evropa është në fakt... tri vende të mëdha në Evropë po humbasin vlerat që vazhdimisht këmbëngulin se Serbia duhet t'i vendosë. Pra, kjo po i shkon për shtati.
Çanak: Dikush e ka thënë, nuk mund të them kush, sepse nuk e di, por një gjë shumë të mençur. E kaluara si histori, siç u krijua nga Lufta e Dytë Botërore, marrëdhëniet e pushtetit siç u krijuan nga Lufta e Dytë Botërore, kanë mbaruar. Balanca e re e pushtetit, bota e re, siç do të jetë, nuk ka filluar ende. Dhe kjo është arsyeja pse tani jetojmë në kohën e përbindëshave, sepse koha e përbindëshave në të cilën jetojmë është ajo ku e shoh edhe Britaninë e Madhe, sepse... kjo është ajo që i tha një burrë djalit tim - sepse ai atje është shkolluar - “në Britani të Madhe nuk ka më asgjë të madhe”.
E kjo historia për emigrantët, imigrantët etj., e gjithë kjo tani po fillon të hapë një rrugë të madhe për grupet fashiste të krahut të djathtë. Dhe kjo hapësirë është ajo shkurtesa për të cilën po flisja, një shkurtesë ku, për shkak se ke lëkurë me pigmentim të ndryshëm, ose ke lindur diku, ose je pagëzuar në këtë apo atë mënyrë, ose adhuron në këtë apo atë mënyrë, ose diçka të tillë, do të jetë biletë për futje në elitë. Dhe kjo është shumë më e thjeshtë sesa të shkosh në shkollë, të shkollohesh, të trajnohesh, të përfundosh një zanat ose diçka tjetër. Dhe kjo është ajo që është e frikshme në botën e sotme. Kjo është arsyeja pse mendoj se ajo që sapo thatë, që Evropa Perëndimore duhet para së gjithash të përballet me veten e saj, të kuptojë se është anestezuar për vite dhe dekada të tëra nga energjia e lirë ruse dhe siguria falas e ombrellës amerikane.
Surroi: ... dhe nga mallrat e lira kineze.
Çanak: Dhe nga mallrat e lira kineze.... dhe në atë moment, i gjithë prodhimi zhvendoset nga Evropa Perëndimore dhe Amerika... dhe tani që Trump thotë, hajdeni, ju bëni më shumë për mbrojtjen, përndryshe nuk do të marrim pjesë, kjo të lë të kuptosh se Ukraina po të mos ngrihej, si u ngrit, do të vinim në një pozicion që Putini të ishte në La Manche brenda 3 muajsh. Kush do ta ndalonte atë pa NATO-n?
Surroi: Ky është një moment i mirë..., ti përmende atë citat për shoqërinë e vjetër që po vdes dhe për të renë e cila ende nuk... kjo është nga Antonio Gramsci nga “Letër nga burgu”. Duhet pranuar, se në atë kohë shtuan kohën e përbindëshit, kohën e pasigurisë, dhe kjo në fakt karakterizon të gjithë periudhën që po hyjmë dhe të gjithë pasigurinë që ne vetë e përjetojmë personalisht. Por, ne jemi veteranë, tash e 35 e më shumë vjet merremi me shqyrtim. Ju kurrë nuk e keni humbur optimizmin tuaj, as sensin për humor, dhe këtë bisedë ne do ta vazhdojmë në një rast tjetër, kur të jeni në gjendje të jeni përsëri mysafiri ynë.
Faleminderit!
Çanak: Faleminderit juve që më ftuat!