Ngushtica e Hormuzit – Çka ndodh nëse Irani e mbyll korridorin e naftës?

Ka spekulime të mëdha se Irani mund të hakmerret për sulmet e SHBA-së ndaj objekteve të tij bërthamore duke mbyllur kanalin më të ngarkuar të transportit të naftës në botë, Ngushticën e Hormuzit.

Ditën e dielë është raportuar se Parlamenti iranian e ka miratuar mbylljen, por që një vendim përfundimtar nuk është marrë ende.

Rreth 20% e naftës dhe gazit global rrjedh nëpër këtë korsi të ngushtë transporti në Gjirin Persik. Bllokimi i saj do të kishte pasoja të thella për ekonominë globale, duke çrregulluar tregtinë ndërkombëtare dhe duke rritur çmimet e naftës.

Mbyllja gjithashtu mund të rrisë koston e mallrave dhe shërbimeve në të gjithë botën dhe të godasë disa nga ekonomitë më të mëdha në botë, duke përfshirë Kinën, Indinë dhe Japoninë, të cilat janë ndër importueset kryesore të naftës bruto që kalon nëpër ngushticë.

Çfarë është Ngushtica e Hormuzit - dhe ku ndodhet?

Ngushtica e Hormuzit është një nga rrugët më të rëndësishme të transportit në botë dhe pika më e rëndësishme e tranzitit të naftës.

I kufizuar në veri nga Irani dhe në jug nga Omani dhe Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA), korridori - i cili është vetëm rreth 50 km i gjerë në hyrje dhe dalje, dhe rreth 33 km i gjerë në pikën e tij më të ngushtë - lidh Gjirin Persik me Detin Arabik.

Ngushtica është mjaftueshëm e thellë për cisternat më të mëdha të naftës bruto në botë dhe përdoret nga prodhuesit kryesorë të naftës dhe gazit në Lindjen e Mesme dhe klientët e tyre.

Në gjysmën e parë të vitit 2023, rreth 20 milionë fuçi naftë kkanë kaluar nëpër Ngushticën e Hormuzit në ditë, sipas vlerësimeve nga Administrata Amerikane e Informacionit për Energjinë (EIA).

Kjo është e barabartë me gati 600 miliardë dollarë në vit.

Kjo naftë nuk vjen vetëm nga Irani, por edhe nga shtete të tjera të Gjirit si Iraku, Kuvajti, Katari, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.

Cili do të ishte ndikimi i mbylljes së ngushticës?

Ish-kreu i agjencisë së inteligjencës së Mbretërisë së Bashkuar MI6, Sir Alex Younger, i ka thënë BBC-së se skenari i tij më i keq në konfliktin e vazhdueshëm Iran-Izrael përfshinte një bllokadë në Ngushticën e Hormuzit.

"Mbyllja e ngushticës do të ishte padyshim një problem i jashtëzakonshëm ekonomik duke pasur parasysh efektin që do të kishte në çmimin e naftës", ka thënë ai.

Do të ishte "terren i paeksploruar", sipas Bader Al-Saif, një profesor asistent në Universitetin e Kuvajtit i specializuar në gjeopolitikën e Gadishullit Arabik.

"Do të kishte pasoja të drejtpërdrejta në tregjet botërore, sepse do të shihnit një rritje të çmimit të naftës, dhe do të shihni tregjet e aksioneve që reagojnë shumë nervozisht ndaj asaj që po ndodh", ka thënë Al-Saif për BBC Neëshour.

Kjo do të dëmtonte vendet e Gjirit, ekonomitë e të cilave mbështeten shumë në eksportet e energjisë.

Arabia Saudite, për shembull, përdor ngushticën për të eksportuar rreth 6 milionë fuçi naftë bruto në ditë, më shumë se çdo vend fqinj, sipas një studimi nga firma analitike Vortexa.

Irani, në krahasim, eksporton rreth 1.7 milionë fuçi në ditë, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë.

Edhe Azia do të goditej rëndë. Në vitin 2022, rreth 82% e naftës bruto dhe kondensateve (hidrokarbure të lëngshme me dendësi të ulët që zakonisht ndodhin me gazin natyror) që dalin nga Ngushtica e Hormuzit ishin të destinuara për vendet aziatike, sipas vlerësimeve të EIA-s.

Vetëm Kina vlerësohet të blejë rreth 90% të naftës që Irani eksporton në tregun global.

Çdo ndërprerje në këtë drejtim mund të rrisë kostot e karburantit dhe të prodhimit në një kohë kur

Kina duhet të mbështetet në prodhim dhe eksporte. Ky nuk është vetëm një problem i brendshëm: rritja e kostove të prodhimit përfundimisht mund t'u kalojë konsumatorëve, duke nxitur inflacionin në të gjithë botën.

Ndikimi mund të jetë gjithashtu i madh për ekonomitë e tjera kryesore aziatike, të cilat janë ndër importueset më të mëdha, pas Kinës. Pothuajse gjysma e naftës bruto të Indisë dhe 60% e importeve të saj të gazit natyror kalojnë nëpër Ngushticën e Hormuzit. 

Koreja e Jugut thuhet se merr 60% të naftës së saj bruto përmes ngushticës, dhe Japonia gati tre të katërtat.

Si mund ta mbyllë Irani ngushticën?

Rregullat e Kombeve të Bashkuara u lejojnë vendeve të ushtrojnë kontroll deri në 12 milje detare nga vija e tyre bregdetare.

Kjo do të thotë se në pikën e saj më të ngushtë, Ngushtica e Hormuzit dhe korridoret e saj të transportit detar shtrihen tërësisht brenda ujërave territoriale të Iranit dhe Omanit.

Nëse Irani do të përpiqej të bllokonte rreth 3,000 anije që lundrojnë nëpër ngushticë çdo muaj, një nga mënyrat më efektive për ta bërë këtë, sipas ekspertëve, do të ishte vendosja e minave duke përdorur anije sulmi të shpejta dhe nëndetëse.

Marina e rregullt e Iranit dhe marina e Korpusit të Gardës Revolucionare Islamike (IRGC) mund të nisin sulme ndaj anijeve luftarake dhe anijeve tregtare të huaja.

Megjithatë, anijet e mëdha ushtarake nga ana tjetër mund të bëhen objektiva të lehta për sulmet ajrore të SHBA-së.

Anijet e shpejta të Iranit shpesh janë të armatosura me raketa kundër anijeve, dhe vendi gjithashtu operon një gamë anijesh sipërfaqësore, anijesh gjysmë-nëndetëse dhe nëndetëse.

Ekspertët thonë se Irani mund ta bllokojë ngushticën përkohësisht, por shumë janë po aq të bindur se SHBA-ja dhe aleatët e saj mund të rivendosin shpejt rrjedhën e trafikut detar përmes mjeteve ushtarake.

SHBA-ja e ka bërë këtë edhe më parë.

Në fund të viteve 1980, gjatë luftës tetëvjeçare Iran-Irak, sulmet ndaj objekteve të naftës u përshkallëzuan në një "luftë me cisterna" duke i bërë të dy vendet të sulmonin anije neutrale për të ushtruar presion ekonomik.

Cisternat kuvajtiane që transportonin naftë irakiane ishin veçanërisht të prekshme dhe përfundimisht, anijet luftarake amerikane filluan t'i shoqëronin ato përmes Gjirit në atë që u bë operacioni më i madh i konvojeve detare që nga Lufta e Dytë Botërore.

A do ta bllokojë Irani ngushticën?

Ndërsa Irani ka kërcënuar vazhdimisht të mbyllë Ngushticën e Hormuzit në konfliktet e kaluara, ai kurrë nuk e ka zbatuar atë.

Thirrja më e afërt ishte gjatë luftës së tankerëve në fund të viteve 1980, por edhe atëherë, transporti detar përmes Ngushticës së Hormuzit nuk u ndërpre kurrë seriozisht.

Nëse Irani e përmbush kërcënimin e tij, këtë herë mund të jetë ndryshe.

Sekretari i Shtetit i SHBA-së, Marco Rubio, ka pohuar se mbyllja e Ngushticës së Hormuzit nga Irani do të përbënte "vetëvrasje ekonomike" dhe i bëri thirrje Kinës, një aleate e Teheranit, të ndërhyjë.

"Unë e inkurajoj qeverinë kineze në Pekin t'i telefonojë ata për këtë, sepse ata varen shumë nga Ngushtica e Hormuzit për naftën e tyre", ka thënë Rubio në një intervistë me Fox Neës të dielën.

"Ne kemi mundësi për t'u marrë me këtë, por edhe vendet e tjera duhet ta shqyrtojnë këtë. Do të dëmtonte ekonomitë e vendeve të tjera shumë më keq se tonat”, ka shtuar ai. 

Edhe pse Kina ende nuk ka reaguar, Pekini ka shumë pak gjasa të mirëpresë ndonjë rritje të çmimeve të naftës ose ndërprerje të rrugëve të transportit detar.

Analistja e energjisë Vandana Hari ka thënë se Irani ka "pak për të fituar dhe shumë për të humbur" nga mbyllja e Ngushticës.

"Irani rrezikon t'i shndërrojë fqinjët e tij prodhues të naftës dhe gazit në Gjirin Persik në armiq dhe të shkaktojë zemërimin e tregut të tij kryesor, Kinës, duke ndërprerë trafikun në Ngushticë", ka thënë Hari për BBC News.

A mund të kompensojnë rrugët alternative një bllokadë?

Kërcënimi i vazhdueshëm i mbylljes së Ngushticës së Hormuzit, me kalimin e viteve, i ka nxitur vendet eksportuese të naftës në rajonin e Gjirit Persik të zhvillojnë rrugë alternative eksporti.

Sipas një raporti të EIA-s, Arabia Saudite ka aktivizuar tubacionin e saj Lindje-Perëndim, një linjë 1,200 km e gjatë, e aftë të transportojë deri në 5 milionë fuçi naftë bruto në ditë.

Në vitin 2019, Arabia Saudite e ripërdori përkohësisht një tubacion gazi natyror për të transportuar naftë bruto.

Emiratet e Bashkuara Arabe kanë lidhur fushat e tyre të naftës në brendësi të vendit me portin e Fujairah në Gjirin e Omanit nëpërmjet një tubacioni me një kapacitet ditor prej 1.5 milion fuçish.

Në korrik 2021, Irani përuroi tubacionin Goreh-Jask, i cili synon të transportojë naftë bruto në Gjirin e Omanit. Ky tubacion aktualisht mund të transportojë rreth 350,000 fuçi në ditë, megjithëse raportet sugjerojnë se Irani nuk e bën ende.

EIA vlerëson se këto rrugë alternative mund të trajtojnë së bashku rreth 3.5 milionë fuçi naftë në ditë - afërsisht 15% të naftës bruto që transportohet aktualisht përmes ngushticës.